Page 230 - "Xəzər" 2017

Әlfi Tomas Mann yaradıcılığına girişdi, ne- imkanları hər bir bədii əsərin ruhunu ifa-

cə deyərlər, mənim içimdəki boşluğu dol- də etməyə qadirdir. Düzdür, müxtəlif sa-

durmağa çalışdı... Mən, əlbəttə, tərcümə- hələrlə, üslublarla bağlı çətinliklər olur.

lərin keyfiyyətindən danışmıram, çünki Məsələn, xalqların təfəkkür və düşüncə

bu, başqa söhbətin mövzusudur, əsas tərzləri, mədəniyyətləri bir-birindən fərq-

məsələ odur ki, onlar özlərində güc tapıb lənir və təbii ki, onların dildə ifadə tərzi də

işə girişdilər, mənim kimi qorxmadılar... müxtəlif olacaq. Lakin bu müxtəliflik onla-

Məlum məsələdir ki, burada tamamilə rın dillərarası transformasiyasını tamami-

«zay məhsul»dan söhbət gedə bilməz, lə inkar etmir. Transformasiyanın uğurlu

çünki ikisi də peşəkardır, uzaqbaşı nəyi- olub-olmaması isə tərcüməçinin fərdi ya-

sə irad tutmaq olar, ancaq əsas məsələ, radıcılıq qabiliyyətindən, bədii təfəkkürün

yenə də deyirəm, belə ağır işin altına gir- yaratdığını bədii təxəyyül süzgəcindən

məkdir. Necə ola bilərdi ki, dilimizdə To- keçirib təzədən yaratmaq bacarığından

mas Mann kimi yazıçıdan bircə nümunə asılıdır. Düzdür, hansısa dildə elə ifadə-

də olmasın? Ola bilsin, bu tərcümələrdə lər, elə anlayışlar olur ki, onlar başqa dil-

dilin ağırlığı, bəzi cümlələrdə fikrin çətin də yoxdur. Burada dilin zənginliyi, poetik

230 anlaşıqlı olması oxucunu yorur, ancaq elə imkanları heç bir rol oynamır, yəni Azər-

bilməyin ki, bu əsərləri almanların özləri baycan dilində də elə dil, üslub hadisəsi
2017 birnəfəsə oxuyurlar. Deməyim odur ki, nə var ki, dünyanın zəngin dilləri hesab olu-

vaxtsa Kifayətin, İlqarın bu tərcümələrin nan rus, alman, ingilis dilində ifadə etmək

Nəyisə olduğu kimi ikinci dəfə yaratmaq mümkün deyil üzərinə yenidən qayıdacaqlarına əminəm olmur. Məsələn, bəzən sözün çoxmənalı-

və ya kimsə onları daha uğurla edəcək. lığı üslubi hadisə kimi, tutaq ki, söz oyu-

Yoxsa, «Uliss» Azərbaycan dilində yaxşı nu kimi çıxış edəndə onun transformasi-

alınmır deyə onu tərcümə etməyək?! Baş- yası mümkünsüz olur. Məsələn, alman

qa bir misal: Qünter Qrassın dünya şöhrətli dilində «fortfahren» feili həm «çıxıb get-

«Tənəkə təbil» romanını çətinliyinə görə mək» (miniklə), həm də «davam etmək»

deyil, başqa səbəbdən tərcümə edə bil- mənalarında işlənir və almanlar da bu

mədim. Bilmirəm, səhvdir, ya düzdür, ba- sözü oynadaraq belə bir lətifə düzəldib-

carmadım... Dediyim kimi, mən müəlli- lər: «Müəllim dərsi izah edəndən sonra

məm, tələbələrim var, onlar oradakı bəzi deyir: Morgen fahre ich fort – yəni sabah

səhnələri mənim tərcümə etdiyimi davam etdirəcəm. Səhəri gün şagird dər-

düşünəndə... Yenə də deyirəm, ola bilsin, sə getmir və valideynləri səbəbini soru-

kimsə bunu primitiv düşüncə tərzi saya- şanda deyir: Müəllim dedi ki, sabah çıxıb

caq, ancaq özümü məcbur eləyə bilmə- gedir». Burada transformasiya imkanı,

dim... demək olar, yoxdur, çünki istər Azərbay-

can dilində, istərsə də başqa dillərdə «da-

– Azərbaycan dilinin imkanları dünya vam etməklə» «çıxıb getmək» başqa fo-

ədəbiyyatının möhtəşəm əsərlərininru- netik tərkibə malikdirlər, onları orijinalda

hunu tam çatdırmağa imkan verirmi? olduğu kimi oynatmaq olmur. Ancaq bun-

lar istisnalardır, əksər hallarda əvəzləmə

– Bu sual mənə çox verilib və həmişə müxtəlif üsullarla – izahlarla, kompensa-

də demişəm ki, Azərbaycan dilinin poetik siya vasitəsilə, yeni söz yaradıcılığı ilə və