Page 163 - "Xəzər" 2017
P. 163
getmədiyi halda, bütün günü teatrda raq, çox geniş yayılmışdır. Hər tərəfdə bir 163
tək-tənha oturub, sanki valehedici bir fa- dəli o birisinə gülür və hər ikisi də bundan 2017
ciəyə baxırmış kimi, gülər, əl çalar, sevi- ləzzət alır. Həm də tez-tez görmüş olarsı-
nərdi, halbuki digər dünyəvi işlərdə özünü nız, başdan daha çox xarab olan birisi, o Rotterdamlı Erazmus. Axmaqlığın tərifi
son dərəcə ağıllı aparardı: – «dostlarıyla birindən, – hələ o qədər də ağlı çaşma-
səmimi, xanımıyla mehriban, qulları əfv mış olandan daha ucadan uğunub-gedir.
etməyə hazır. Şərab şüşəsinin möhürlü
yazısı korlanan zaman qəzəblənməzdi.»6 39. Düzü, Axmaqlığın düşüncəsinə
görə – yəni mənim fikrimcə, – giclik et-
Ancaq qohumları onu dava-dərmanla məyi hərtərəfli bacaran adam hamıdan
xəstəlikdən qurtarmağa nail olanda, özünə xoşbəxtdi; təki o, elə bir ağılsızlıq mərəzi-
gələr-gəlməz, dərhal dostlarına şikayət- nə tutulsun ki, bu, bizə xas bir şey olsun;
lənməyə başlayır: «Dostlar, and olsun Pol- beləsinə kifayət qədər tez-tez rast gəl-
luksa, sağaltmadınız siz məni, öldürdünüz! mək olur. Ona görə də, bilmirəm, saysız-
Çünki məni nəşədən ayırdınız, çaşqınlı- hesabsız ölərilər arasında günün bütün
ğımı zorla aldınız əlimdən»7 Həqiqətən saatlarında ağlı başında olan və hansısa
də, yanılan ətrafındakılar idi, müalicəyə axmaqlığa qurşanmayan insan tapmaq
də daha çox onların ehtiyacı vardı, elə ol- mümkündürmü? Məsələn, birisi bir bal-
masaydı, onu xəstəliyə düçar olmuş biri qabaq görəndə onu öz arvadı hesab edir-
kimi dava-dərmana tutub, belə fərəhli və sə, hamı ona dəli deyəcək, çünki beləsi
xoş bir dəlilikdən ayırmazdılar. nadir hallarda olur. Yox, əgər çaşıb, xoş-
bəxtcəsinə hamı ilə bölüşdüyü halalca
Ancaq mən hələ bilmirəm hansını – arvadının Penelopedən1 də sədaqətli ol-
duyğularınmı səhvini, ağılınmı yanlışını, duğunu and-aman eləsə və özündən razı
nəyi dəlilik adlandırmaq olar. Axı uzağı gəzsə, onda beləsinə heç kim ağılsız de-
pis seçənin birinə qatır eşşək kimi görü- məyəcək, çünki bu sayaq kişilərdən hər
nürsə və yaxud kimsə zəif misralara ka- yerdə kefiniz istəyən qədərdir – bax, fərq
mil bir şeirmiş kimi məftun olursa, bunu bundadır! Eləcə də ov xatirinə dünyada
hələ dəlilik adlandırmaq olmaz. Yox, əgər hər şeyi unudaraq, ovçu şeypurlarının sə-
kimsə nəinki hissiyyatı, həm də düşünmə sini və itlərin zingiltisini eşidəndə varlıqla-
qabiliyyəti ilə çaşırsa və bu da təsadüfən rını inanılmaz duyğular sardığını israr
yox, daima baş verirsə, onda beləsinə edənlər bu qəbildən olanlara aiddir. Güman
demək olar ki, ağlı çatmır; beləsi, eşşəyin edirəm ki, hətta it nəcisinin iyi belə, onla-
anqırtısını eşidəndə hər dəfə elə bilir ra darçın qoxusunu xatırladır. Bəs ov hey-
füsunkar bir musiqiyə qulaq asır; yaxud vanını şaqqalamaq? Öküz kəsmək, qo-
da son dərəcə kasıbın, alçaq nəcabətli- yun soymaq rəiyyət işidir, ov heyvanlarını
nin biri belə bir məqama yetişəndə, özünü şaqqalamaq isə əsilzadələrə xasdır. Bu
Lidiya çarı Krisos hesab edir. Ancaq belə işi isə başıaçıq, dizləri yerdə, əlinə keçən
bir dəlilik çox vaxt olduğu kimi əyləncəyə hər kəsici alətlə deyil, bundan ötrü nəzər-
çevrilirsə, bu, həm bəlaya mübtəla olmu- də tutulmuş qılıncla, özü də dəqiqliklə, di-
şun özünə, həm də kənardan seyr edən- ni adət üzrə yerinə yetirmək lazımdır. Bu
lərə, belə bir mərəzə tutulub-eləmədən, vaxt belə tamaşaları azı min dəfə görsə-
heç də az zövq vermir. Bu cür divanəlik lər də, qaragüruh yenə də onları səssiz-
sadə insanların düşündüyündən fərqli ola-
tək-tənha oturub, sanki valehedici bir fa- dəli o birisinə gülür və hər ikisi də bundan 2017
ciəyə baxırmış kimi, gülər, əl çalar, sevi- ləzzət alır. Həm də tez-tez görmüş olarsı-
nərdi, halbuki digər dünyəvi işlərdə özünü nız, başdan daha çox xarab olan birisi, o Rotterdamlı Erazmus. Axmaqlığın tərifi
son dərəcə ağıllı aparardı: – «dostlarıyla birindən, – hələ o qədər də ağlı çaşma-
səmimi, xanımıyla mehriban, qulları əfv mış olandan daha ucadan uğunub-gedir.
etməyə hazır. Şərab şüşəsinin möhürlü
yazısı korlanan zaman qəzəblənməzdi.»6 39. Düzü, Axmaqlığın düşüncəsinə
görə – yəni mənim fikrimcə, – giclik et-
Ancaq qohumları onu dava-dərmanla məyi hərtərəfli bacaran adam hamıdan
xəstəlikdən qurtarmağa nail olanda, özünə xoşbəxtdi; təki o, elə bir ağılsızlıq mərəzi-
gələr-gəlməz, dərhal dostlarına şikayət- nə tutulsun ki, bu, bizə xas bir şey olsun;
lənməyə başlayır: «Dostlar, and olsun Pol- beləsinə kifayət qədər tez-tez rast gəl-
luksa, sağaltmadınız siz məni, öldürdünüz! mək olur. Ona görə də, bilmirəm, saysız-
Çünki məni nəşədən ayırdınız, çaşqınlı- hesabsız ölərilər arasında günün bütün
ğımı zorla aldınız əlimdən»7 Həqiqətən saatlarında ağlı başında olan və hansısa
də, yanılan ətrafındakılar idi, müalicəyə axmaqlığa qurşanmayan insan tapmaq
də daha çox onların ehtiyacı vardı, elə ol- mümkündürmü? Məsələn, birisi bir bal-
masaydı, onu xəstəliyə düçar olmuş biri qabaq görəndə onu öz arvadı hesab edir-
kimi dava-dərmana tutub, belə fərəhli və sə, hamı ona dəli deyəcək, çünki beləsi
xoş bir dəlilikdən ayırmazdılar. nadir hallarda olur. Yox, əgər çaşıb, xoş-
bəxtcəsinə hamı ilə bölüşdüyü halalca
Ancaq mən hələ bilmirəm hansını – arvadının Penelopedən1 də sədaqətli ol-
duyğularınmı səhvini, ağılınmı yanlışını, duğunu and-aman eləsə və özündən razı
nəyi dəlilik adlandırmaq olar. Axı uzağı gəzsə, onda beləsinə heç kim ağılsız de-
pis seçənin birinə qatır eşşək kimi görü- məyəcək, çünki bu sayaq kişilərdən hər
nürsə və yaxud kimsə zəif misralara ka- yerdə kefiniz istəyən qədərdir – bax, fərq
mil bir şeirmiş kimi məftun olursa, bunu bundadır! Eləcə də ov xatirinə dünyada
hələ dəlilik adlandırmaq olmaz. Yox, əgər hər şeyi unudaraq, ovçu şeypurlarının sə-
kimsə nəinki hissiyyatı, həm də düşünmə sini və itlərin zingiltisini eşidəndə varlıqla-
qabiliyyəti ilə çaşırsa və bu da təsadüfən rını inanılmaz duyğular sardığını israr
yox, daima baş verirsə, onda beləsinə edənlər bu qəbildən olanlara aiddir. Güman
demək olar ki, ağlı çatmır; beləsi, eşşəyin edirəm ki, hətta it nəcisinin iyi belə, onla-
anqırtısını eşidəndə hər dəfə elə bilir ra darçın qoxusunu xatırladır. Bəs ov hey-
füsunkar bir musiqiyə qulaq asır; yaxud vanını şaqqalamaq? Öküz kəsmək, qo-
da son dərəcə kasıbın, alçaq nəcabətli- yun soymaq rəiyyət işidir, ov heyvanlarını
nin biri belə bir məqama yetişəndə, özünü şaqqalamaq isə əsilzadələrə xasdır. Bu
Lidiya çarı Krisos hesab edir. Ancaq belə işi isə başıaçıq, dizləri yerdə, əlinə keçən
bir dəlilik çox vaxt olduğu kimi əyləncəyə hər kəsici alətlə deyil, bundan ötrü nəzər-
çevrilirsə, bu, həm bəlaya mübtəla olmu- də tutulmuş qılıncla, özü də dəqiqliklə, di-
şun özünə, həm də kənardan seyr edən- ni adət üzrə yerinə yetirmək lazımdır. Bu
lərə, belə bir mərəzə tutulub-eləmədən, vaxt belə tamaşaları azı min dəfə görsə-
heç də az zövq vermir. Bu cür divanəlik lər də, qaragüruh yenə də onları səssiz-
sadə insanların düşündüyündən fərqli ola-
