Page 126 - "Xəzər"

lüyümüzü, kimliyimizi, hardan gəlib islamiyyəti yeni qəbul etmiş olan Edil

hara getdiyimizi daha aydın görürük. (Volqa) bulqarlarının hökmdarı İltəbər

Elə bil min illər boyu yaratdıqlarımızı, Almuş, Abbasi xəlifəsi Müqtədir-billaha

tarix səhnəsinə qoyduqlarımızı kiminsə Abdullah bin Baştu əl-Xəzəri adında

incələyib həm bizə, həm də dünyaya bir elçi göndərir.

çatdırmasını gözləyirik. Daim dəyişən, Abdullah bin Baştu əl-Xəzərinin

yeniləşən dünyanın ölçü-mizanları Bulqar hökmdarından xəlifəyə təqdim

çərçivəsində tarixi yazmaq da, yarat- etdiyi məktubda məscid tikmək üçün

maq dərəcəsində önəm daşıyıb. Vaxt vəsait, bir də dini elm və şəriət dərsləri

olub ki, qələm şeytan əlində olub, demək üçün müəllimlər göndərilməsi

düşmən əlinə keçib… xahiş olunurdu. Xəlifə Müqtədir-billah

Amma bir həqiqət də var ki, kənar Bulqar hökmdarının bu xahişini rəğbətlə

bir müşahidə, yad bir baxış güzgü qarşılayır və dərhal Edil (Volqa) boyuna

kimidi – xalq, millət bu güzgüdə özünü böyük tərkibdə bir heyət göndərilməsi

necə görür, yaxud o güzgü necə barədə əmr verir.

126 göstərir – bu da az əhəmiyyət daşımır. Bulqar ölkəsinə gedən elçilik

2015 Bundan başqa, yaşı min illərlə ölçülən heyətində xəlifə və vəzirin adından
qədim tariximizdə elə ağ ləkələr var göndərilən məktubu oxumaq, şəriət

ki, yerini ancaq qonşu xalqların, ya da müəllimlərinə rəhbərlik etmək üçün

İbn Fədlan. Әrəb mənbələri qədim türklər haqqında bilavasitə bizimlə təmasda olan əcnəbi xilafətin divan katibi Әhməd bin Fədlan

xalqların salnamələrindəki məlumatlarla (ərəb tələffüzünə uyğun olaraq bu ad

doldurmaq olar, təbii ki, burda da bəzən “Fəzlan” kimi də yazılır – Ә.O.)

subyektivlikdən imkan daxilində da vardı. Bağdadda soylu bir tayfadan

uzaqlaşmaqla… olan Fədlan bu səfərdə başlıca rol

Türk dünyası, o cümlədən, Azərbay- oynamış, keçdikləri yerdə gördüyünü,

can haqqında ən dəyərli bilgilərin böyük başına gələnləri qeyd etmiş, Bağdada

bir qismi orta əsr ərəb coğrafiyaçıları, döndükdən sonra həmin qeydlər

tarixçiləri, salnaməçiləri və səyyahlarına əsasında “Әl-Rihlə” (Səyahətnamə)

məxsusdur. adlı qiymətli bir əsər qələmə almışdır.

Müxtəlif türk boyları barədə Әsərdə müxtəlif türk boyları, o

əhəmiyyətli məlumatlarla zəngin ərəb cümlədən, oğuzlar, peçeneklər,

mənbələrindən biri də X əsr müəllifi başqırdlar, bulqarlar haqqında, onların

İbn Fədlanın səyahətnaməsidir. yeri-yurdu, məişəti, dini dünyagörüşləri

İbn Fədlan səyahətnaməsi türk barədə maraqlı məlumatlar var. Bu

boyları – oğuzlar, Edil (Volqa) bulqarları, məlumatlarla yanaşı müəllif gəzdiyi

xəzərlər, başqırdlarla yanaşı, həm də coğrafiyanın o dövrkü durumu, təbii

ruslar və digər xalqlar haqqında şəraiti, iqlimi, əhalinin məşğuliyyəti,

qiymətli məlumatlarla zəngindir. idarəçilik və başqa məsələlər barədə

Hicri 308 (miladi 920-21)-ci ildə də diqqətçəkən informasiyalar verir.