Page 90 - 2017-3
P. 90
zofreniya əlamətləri olan pozuntular əbəs sı bir-birini məhv edəcək, həmin sözlərin
yerə yaranmır. mənası isə təkcə “Ч”-dən ibarət olacaq.
Xlebnikovun yeniyetməlik çağlarının “Ч” ilə başlayan sözləri müqayisə etdikdə
xarakterik xüsusiyyətləri barədə dəlillər görəcəyik ki, bir cisim başqasının daxilin-
A.V.Şuvalov (1995) və V.Domil (2007) tə- də yerləşir... “Ч” qabıqdır...”
rəfindən irəli sürülüb. Kazan Universite- Bu iddiaları şizofreniya prosesindən
tində yaşıdları onu bu dünyanın adamı kənar olan kimsə anlaya bilərmi? Psixiat-
kimi qəbul etmirdilər. Xlebnikovu qəribə, riyada düşüncənin buna oxşar pozuqlu-
xoşbəxt, qeyri-adi tərzdə özünə qapan- ğu, daim nəsihət vermək istəyi –
mış, son dərəcə bacarıqsız adamtək ha- çürükçülük, yəni heç bir nəticəsi olmayan
mıdan fərqli saymaları şairin sağlamlığı- mühakimə adlanır. Bu hal isə ruhi nasaz-
na təsir etmişdi. Həkimlər dəfələrlə ona lıqları olan insanlar üçün xarakterikdir.
vegetonevroz və nevrasteniya diaqnozu Yeri gəlmişkən, şair vahid dünya dili
qoymuşdular. O, dağınıq ovqatdaydı, im- axtarışlarında – əlbəttə, sərsəm ideya-
tahanlarından heç birindən müsbət qiy- sında – tam ciddi idi. Xlebnikov inqilab-
mət ala bilmirdi. Bütün bunlar isə şizofre- dan əvvəl nazir Narışkinə “Lüğətin geniş-
90 niyanın ilkin mərhələsini xarakterizə edən ləndirilməsi barədə” tələbnamə xarakterli
tipik hallar idi. Bundan başqa, Xlebnikov məktub da göndərmişdi.
2017 bir-birinə uyğun gəlməyən müxtəlif sahə- Xlebnikov açıq-aydın ancaq xəstələ-
lərə (riyaziyyat, rus ədəbiyyatı, şərq xalq- rin anlaya biləcəyi müraciətlə nəticəni və
larının dilləri, rus və dünya tarixi, zoologi- ya ibarələri birləşdirəndə ruhi pozğunlu-
yanın quşlardan bəhs edən hissəsi – or- ğu səciyyələndirən paralogizm düşüncə-
nitologiya) maraq göstərirdi. Sonralar, Pe- sinə qapılırdı. Nümunə üçün “Heyvanxa-
O.F.Yerışev, A.M.Sprints. terburqda təhsil aldığı zaman oxuduğu na” (1909, 1911) şeirindən bir neçə mis-
“Mən Yer kürəsini çeçələ barmağımda gəzdirirəm...”
fakültəni tez-tez dəyişib başqasına keçir- raya nəzər salaq:
di, axırda da universitetdən xaric edildi.
Daha sonralar isə Rusiya hüdudlarında Süvarisi olmayan donqarı iri dəvənin
dolaşmağa başladı. bütpərəstliyin müəmmasını bildiyi
Ç.Lombrozo bu sərgərdanlığı ruhi xəs- və Çinin nazını gizlətdiyi yerdə,
tə olan dahilər üçün səciyyəvi hesab edir- çiçəkləmiş geniş daşın qorxusu ancaq
di (1998). maral olduğu yerdə,
Bəs “mücərrəd dünya dili” axtarışı insanların geyimlərinin qırışdığı yerdə,
hansı nəticələri verdi? Xlebnikovun “Bi- insanlar qaşqabaqlı, dalğın getdiyi yerdə...
zim söz” məqaləsindən bir neçə fikrini
misal gətirək: Yaxud başqa bir misal (yazılma tarixi
“Әlifbanın hər hərfi bir məna daşıyır. məlum deyil):
Mücərrəd dil əvvəlcə iki şərti özündə bir-
ləşdirir. İlk samit bütün sözü idarə edir, ...Gecənin səltənəti – Çingizxan!
qalan samitlər göstəriş verir. Məsələn, ...Gecənin şəfəqləri – Zərdüşt.
“Л”(L) hərfi kəsişən yollarda hərəkət xətti Mavi səma isə – Motsart...
üzrə uzadılmış cismin ikiölçülü keçididir”.
“Әgər bütün sözləri “Ч”(Ç) hərfiylə 1919-cu ildə V.Y.Anfimov şairlə söhbət
yaratsaq, bu zaman qalan səslərin hamı- zamanı “assosiativ təcrübə” aparmış, onu
yerə yaranmır. mənası isə təkcə “Ч”-dən ibarət olacaq.
Xlebnikovun yeniyetməlik çağlarının “Ч” ilə başlayan sözləri müqayisə etdikdə
xarakterik xüsusiyyətləri barədə dəlillər görəcəyik ki, bir cisim başqasının daxilin-
A.V.Şuvalov (1995) və V.Domil (2007) tə- də yerləşir... “Ч” qabıqdır...”
rəfindən irəli sürülüb. Kazan Universite- Bu iddiaları şizofreniya prosesindən
tində yaşıdları onu bu dünyanın adamı kənar olan kimsə anlaya bilərmi? Psixiat-
kimi qəbul etmirdilər. Xlebnikovu qəribə, riyada düşüncənin buna oxşar pozuqlu-
xoşbəxt, qeyri-adi tərzdə özünə qapan- ğu, daim nəsihət vermək istəyi –
mış, son dərəcə bacarıqsız adamtək ha- çürükçülük, yəni heç bir nəticəsi olmayan
mıdan fərqli saymaları şairin sağlamlığı- mühakimə adlanır. Bu hal isə ruhi nasaz-
na təsir etmişdi. Həkimlər dəfələrlə ona lıqları olan insanlar üçün xarakterikdir.
vegetonevroz və nevrasteniya diaqnozu Yeri gəlmişkən, şair vahid dünya dili
qoymuşdular. O, dağınıq ovqatdaydı, im- axtarışlarında – əlbəttə, sərsəm ideya-
tahanlarından heç birindən müsbət qiy- sında – tam ciddi idi. Xlebnikov inqilab-
mət ala bilmirdi. Bütün bunlar isə şizofre- dan əvvəl nazir Narışkinə “Lüğətin geniş-
90 niyanın ilkin mərhələsini xarakterizə edən ləndirilməsi barədə” tələbnamə xarakterli
tipik hallar idi. Bundan başqa, Xlebnikov məktub da göndərmişdi.
2017 bir-birinə uyğun gəlməyən müxtəlif sahə- Xlebnikov açıq-aydın ancaq xəstələ-
lərə (riyaziyyat, rus ədəbiyyatı, şərq xalq- rin anlaya biləcəyi müraciətlə nəticəni və
larının dilləri, rus və dünya tarixi, zoologi- ya ibarələri birləşdirəndə ruhi pozğunlu-
yanın quşlardan bəhs edən hissəsi – or- ğu səciyyələndirən paralogizm düşüncə-
nitologiya) maraq göstərirdi. Sonralar, Pe- sinə qapılırdı. Nümunə üçün “Heyvanxa-
O.F.Yerışev, A.M.Sprints. terburqda təhsil aldığı zaman oxuduğu na” (1909, 1911) şeirindən bir neçə mis-
“Mən Yer kürəsini çeçələ barmağımda gəzdirirəm...”
fakültəni tez-tez dəyişib başqasına keçir- raya nəzər salaq:
di, axırda da universitetdən xaric edildi.
Daha sonralar isə Rusiya hüdudlarında Süvarisi olmayan donqarı iri dəvənin
dolaşmağa başladı. bütpərəstliyin müəmmasını bildiyi
Ç.Lombrozo bu sərgərdanlığı ruhi xəs- və Çinin nazını gizlətdiyi yerdə,
tə olan dahilər üçün səciyyəvi hesab edir- çiçəkləmiş geniş daşın qorxusu ancaq
di (1998). maral olduğu yerdə,
Bəs “mücərrəd dünya dili” axtarışı insanların geyimlərinin qırışdığı yerdə,
hansı nəticələri verdi? Xlebnikovun “Bi- insanlar qaşqabaqlı, dalğın getdiyi yerdə...
zim söz” məqaləsindən bir neçə fikrini
misal gətirək: Yaxud başqa bir misal (yazılma tarixi
“Әlifbanın hər hərfi bir məna daşıyır. məlum deyil):
Mücərrəd dil əvvəlcə iki şərti özündə bir-
ləşdirir. İlk samit bütün sözü idarə edir, ...Gecənin səltənəti – Çingizxan!
qalan samitlər göstəriş verir. Məsələn, ...Gecənin şəfəqləri – Zərdüşt.
“Л”(L) hərfi kəsişən yollarda hərəkət xətti Mavi səma isə – Motsart...
üzrə uzadılmış cismin ikiölçülü keçididir”.
“Әgər bütün sözləri “Ч”(Ç) hərfiylə 1919-cu ildə V.Y.Anfimov şairlə söhbət
yaratsaq, bu zaman qalan səslərin hamı- zamanı “assosiativ təcrübə” aparmış, onu
