Page 12 - "Xəzər"
P. 12
hazırlananların deyil, baş verənlərin “oyanmış Aşenbaxın yaradıcılığından seçmələri məktəb
2016 sadədilliyin möcüzəsi” olduğunu söyləyir və müntəxəbatına daxil etmişdi. Təzəcə taxta
onun barəsində daha sonra elə həmin müəllifin çıxmış bir alman hökmdarı “Fridrixin”
Tomas Mann. Venesiyada ölüm öz dialoqunda qətiyyətlə, üzərinə heç bir sirr tərənnümçüsünə əlliilliyi münasibətiylə şəxsi
pərdəsi çəkmədən söhbət açılırdı. Hadisələrin zadəganlıq əta edəndə, onun da ürəyincə
qəribə axarı! Bəlkə də bu “oyanmanın” olmuşdu deyə, imtina etməmişdi.
sayəsində, yeni üstünlük və ciddiliyin nəticəsi
gözəllik duyumu, aydınlıq, sadəlik və formanın Bir neçə çətin ildən və hardasa məskən
ahəngdarlığına çevrilmişdi. Bunlar bəlkə də salmaq üçün bir sıra cəhddən sonra Münhendə
məhz o zaman təzahür edərək, onun əsər- məskunlaşır və elə o zamandan bəri orada
lərinə nəinki yüksək ustalıq, həm də klassik ürəyinə yatan hörmət və ehtiram içində yaşayır.
bir görkəm bəxş etmiş oldu. Lakin bilikdən Hələ lap gənc ikən professor ailəsindən olan
başqa idrakın o üzündəki mənəvi bir qızla girdiyi nikah, qadının ölümüylə
məqsədyönlük məgər öz növbəsində dünyanın əlaqədar qüvvədən düşmüşdü. Bir qızı
və insan ruhunun kasadlaşmasına gətirərək, qalmışdı, o da artıq ərdə idi. Oğlu isə heç
şər işlərə, yasaq edilmiş, əxlaqi cəhətdən vaxt olmamışdı.
yolverilməz olan şeylərə aparmırmı? Və məgər
formanın iki sifəti olmurmu? Axı o eyni zamanda Qustav Aşenbax bəstəboy, qarasaç, üzü
həm əxlaqlı, həm də əxlaqsızdır. daim təraşlı birisi idi. Nərmənazik bədəniylə
Özününizamlamanın təzahürü kimi əxlaqlıdır; nisbətdə başı adama çox iri gəlirdi. Əmgəyində
amma ona görə əxlaqsızdır, əxlaqa ziddir ki, seyrələn, gicgahlarında tam ağarmış, arxaya
içində bir mənəvi biganəlik var və o bütün daradığı saçları enli, şırım-şırım olmuş alnını
vasitələrlə bu mənəvi başlanğıcı özünün dövrəyə alırdı. İri qövslü qızıl eynəyinin,
sərvətinə çevirməyə çalışır. çərçivəyə salınmamış şüşələri daim burnunun
üstündəydi. İri ağzı gah süst, gah da sərt
Hər necə olsa belə! İnkişaf nəticəylə o görünürdü; arıq, qırışlı yanaqları vardı, sanki
vaxt tən gəlir ki, onu kütlələrin etibarı, geniş yonulmuş çənəsini yumşaq bir çökək ikiyə
şöhrət müşayiət etsin. Belə olduqda, görəsən, bölürdü. Adama elə gəlirdi ki, çox vaxt
şöhrətdən xəbərsiz bir şey kimi ötüb gedə əzabkeşlərə xas tərzdə yana əyilən bu başı
bilərmi heç? Yalnız ümidsiz istedadsızlardır böyük bəlalar görüb; lakin bütün bu cizgilər
darıxan və yalnız onlardır ruhi dəyərlərə ağır və nigaran həyatın deyil, incəsənətin
yüksələn, tənhalığın, əvvəlcə, əzablar və tişəsiylə yonulmuşdu. Bu başın içindən
mübarizələrlə dolu, lakin sonra insan qəlbləri doğulmuş bir replika Volterlə kralın müharibə
üzərində şərəfli hakimiyyətə çevrilən ciddi barədə söhbətlərində şimşək kimi çaxmışdı.
rütbəsini mənimsəyənlərə uşaq kimi gülməyə Eynəyinin şüşələri arxasından nüfuzedici
özündə bir ehtiyac duyanlar. İstedadın öz- baxışlarla baxan bu yorğun gözlər Yeddiillik
özünü yetişdirərək, ərsəyə gətirməsində gör Müharibə lazaretlərinin qanlı cəhənnəmini
nə qədər oyunlar, inad və zövq var! Yetkin görmüşdü. Söhbət tək bir sənətkardan gedəndə
yaşlarında belə tərbiyəvi məqamlar Qustav belə, incəsənətin yüksək həyat olduğu görünür.
Aşenbaxın əsərlərində özünü büruzə verirdi; O insanı həm dərindən xoşbəxt edir və həm
artıq onun üslubunda nə gənclik cəsarəti, nə də tükəndirir. Ona xidmət edənlərin sifətində
incə işıq-kölgə oyunları vardı – o, nümunəvi xəyali və mənəvi avantüraların izini qoyur;
və danılmaz, ənənəvi və sarsılmaz idi. Hətta hətta zahirən tam rahib həyatına bənzəsə
elə formal olmuşdu ki, ona baxanda, həyatının belə, elə bir ərköyünlük, zəriflik, yorğunluq,
sonunda öz nitqindən guya bütün tərbiyəsiz əsəbi maraq doğurur ki, az qala ən qaynar,
sözləri çıxaran 14-cü Lüdovik barədə əfsanə ehtiras və həzzlərlə dolu bir mühit yaradaraq,
yada düşürdü. O zamanlar xalq təhsili təsisatı onu yaşamağa sövq edir.
Həm kübar həyat, həm ədəbiyyat sarıdan
2016 sadədilliyin möcüzəsi” olduğunu söyləyir və müntəxəbatına daxil etmişdi. Təzəcə taxta
onun barəsində daha sonra elə həmin müəllifin çıxmış bir alman hökmdarı “Fridrixin”
Tomas Mann. Venesiyada ölüm öz dialoqunda qətiyyətlə, üzərinə heç bir sirr tərənnümçüsünə əlliilliyi münasibətiylə şəxsi
pərdəsi çəkmədən söhbət açılırdı. Hadisələrin zadəganlıq əta edəndə, onun da ürəyincə
qəribə axarı! Bəlkə də bu “oyanmanın” olmuşdu deyə, imtina etməmişdi.
sayəsində, yeni üstünlük və ciddiliyin nəticəsi
gözəllik duyumu, aydınlıq, sadəlik və formanın Bir neçə çətin ildən və hardasa məskən
ahəngdarlığına çevrilmişdi. Bunlar bəlkə də salmaq üçün bir sıra cəhddən sonra Münhendə
məhz o zaman təzahür edərək, onun əsər- məskunlaşır və elə o zamandan bəri orada
lərinə nəinki yüksək ustalıq, həm də klassik ürəyinə yatan hörmət və ehtiram içində yaşayır.
bir görkəm bəxş etmiş oldu. Lakin bilikdən Hələ lap gənc ikən professor ailəsindən olan
başqa idrakın o üzündəki mənəvi bir qızla girdiyi nikah, qadının ölümüylə
məqsədyönlük məgər öz növbəsində dünyanın əlaqədar qüvvədən düşmüşdü. Bir qızı
və insan ruhunun kasadlaşmasına gətirərək, qalmışdı, o da artıq ərdə idi. Oğlu isə heç
şər işlərə, yasaq edilmiş, əxlaqi cəhətdən vaxt olmamışdı.
yolverilməz olan şeylərə aparmırmı? Və məgər
formanın iki sifəti olmurmu? Axı o eyni zamanda Qustav Aşenbax bəstəboy, qarasaç, üzü
həm əxlaqlı, həm də əxlaqsızdır. daim təraşlı birisi idi. Nərmənazik bədəniylə
Özününizamlamanın təzahürü kimi əxlaqlıdır; nisbətdə başı adama çox iri gəlirdi. Əmgəyində
amma ona görə əxlaqsızdır, əxlaqa ziddir ki, seyrələn, gicgahlarında tam ağarmış, arxaya
içində bir mənəvi biganəlik var və o bütün daradığı saçları enli, şırım-şırım olmuş alnını
vasitələrlə bu mənəvi başlanğıcı özünün dövrəyə alırdı. İri qövslü qızıl eynəyinin,
sərvətinə çevirməyə çalışır. çərçivəyə salınmamış şüşələri daim burnunun
üstündəydi. İri ağzı gah süst, gah da sərt
Hər necə olsa belə! İnkişaf nəticəylə o görünürdü; arıq, qırışlı yanaqları vardı, sanki
vaxt tən gəlir ki, onu kütlələrin etibarı, geniş yonulmuş çənəsini yumşaq bir çökək ikiyə
şöhrət müşayiət etsin. Belə olduqda, görəsən, bölürdü. Adama elə gəlirdi ki, çox vaxt
şöhrətdən xəbərsiz bir şey kimi ötüb gedə əzabkeşlərə xas tərzdə yana əyilən bu başı
bilərmi heç? Yalnız ümidsiz istedadsızlardır böyük bəlalar görüb; lakin bütün bu cizgilər
darıxan və yalnız onlardır ruhi dəyərlərə ağır və nigaran həyatın deyil, incəsənətin
yüksələn, tənhalığın, əvvəlcə, əzablar və tişəsiylə yonulmuşdu. Bu başın içindən
mübarizələrlə dolu, lakin sonra insan qəlbləri doğulmuş bir replika Volterlə kralın müharibə
üzərində şərəfli hakimiyyətə çevrilən ciddi barədə söhbətlərində şimşək kimi çaxmışdı.
rütbəsini mənimsəyənlərə uşaq kimi gülməyə Eynəyinin şüşələri arxasından nüfuzedici
özündə bir ehtiyac duyanlar. İstedadın öz- baxışlarla baxan bu yorğun gözlər Yeddiillik
özünü yetişdirərək, ərsəyə gətirməsində gör Müharibə lazaretlərinin qanlı cəhənnəmini
nə qədər oyunlar, inad və zövq var! Yetkin görmüşdü. Söhbət tək bir sənətkardan gedəndə
yaşlarında belə tərbiyəvi məqamlar Qustav belə, incəsənətin yüksək həyat olduğu görünür.
Aşenbaxın əsərlərində özünü büruzə verirdi; O insanı həm dərindən xoşbəxt edir və həm
artıq onun üslubunda nə gənclik cəsarəti, nə də tükəndirir. Ona xidmət edənlərin sifətində
incə işıq-kölgə oyunları vardı – o, nümunəvi xəyali və mənəvi avantüraların izini qoyur;
və danılmaz, ənənəvi və sarsılmaz idi. Hətta hətta zahirən tam rahib həyatına bənzəsə
elə formal olmuşdu ki, ona baxanda, həyatının belə, elə bir ərköyünlük, zəriflik, yorğunluq,
sonunda öz nitqindən guya bütün tərbiyəsiz əsəbi maraq doğurur ki, az qala ən qaynar,
sözləri çıxaran 14-cü Lüdovik barədə əfsanə ehtiras və həzzlərlə dolu bir mühit yaradaraq,
yada düşürdü. O zamanlar xalq təhsili təsisatı onu yaşamağa sövq edir.
Həm kübar həyat, həm ədəbiyyat sarıdan
