Page 11 - "Xəzər"

sı ki, “qılınc və nizələr bədənini dələndə
belə, dişlərini qürurla, həm də, bir utancaqlıq
içində bir-birinə sıxıb, qımıldanmadan durur”.
İfadə tərzinin bəlli passivliyinə baxmayaraq,
bu, böyük hazırcavablıqla, çox dəqiq deyilmiş
bir fikirdir. Axı qəzavü-qədər qarşısında duruş
gətirmək, cəfalar içində xoş görünüş saxlamaq
yalnız əzabkeşlik anlamına gəlmir; bu, həm
də aktiv hərəkət, pozitiv bir qələbədir və bütün
incəsənətin olmasa da, ən azından haqqında
bəhs etdiyimiz sənətin ən gözəl rəmzi elə
müqəddəs Sebastiandır. Hekayədə
canlandırılmış dünyaya nəzər salmağa dəyər
və baxsaq, orada bunları görəcəyik: özünün
daxili boşluğunu, bioloji çürüməsini insanların
gözündən sonuncu nəfəsinədək gizləməyə
çalışan bir təmkin; közərən odunu açıq atəşə
çevirənə kimi, körükləyə bilən, gözəllik
səltənətində hakimi-mütləqliyədək ucalmağı
bacaran kiçildilmiş eybəcərlik; öz gücünü
ruhun alovlanan dərinliklərindən alan və bütöv
özündənrazı bir xalqı xaçın ayağına – öz
ayağına gətirə bilən rəngi avazımış gücsüzlük;
formaya qulluq naminə mənasız, amma ciddi
xoşagələn tövrlər; təhlükələrlə dolu saxta
həyat, dağıdıcı xiffət və anadangəlmə
fırıldaqçının çox incə sənəti...
Bu və ya bunlara bənzər başqa talelərə
diqqət yetirən kəsdə qeyri-iradi tərəddüdlər
baş qaldırırdı – görəsən, yer üzündə zəiflərin
qəhrəmanlığından savayı, qəhrəmanlıq varmı.
Və bundan daha müasir nə ola bilər? Qustav
Aşenbax əldən düşənədək çalışan, çəkə
biləcəyindən artıq yükün altına girən, artıq
nimdaşlaşmış, amma hələ bir yerə cəmlənmiş
iradə və müdrik idarəçilik hesabına, müvəqqəti
olsa belə, əzəmətli görünə bilən, vəsaitdən
kasıb olan boydankasadların, yük altında
yıxılmamışların şairi idi. Onlar çoxdurlar və
zəmanənin qəhrəmanlarıdırlar. Bu qəhrəman-
ların hamısı özünü onun əsərlərində tapıb –
tanıyır; müəllifdə təsdiqlənir, yüksəlir, tərənnüm və dalaşqan birisinin obrazı təcəssüm et-
olunur və əvəzində minnətdar olmağı bacarır,
onun adını şöhrətləndirirlər.
O, özünün pis məsləhətlər verən zəma-
nəsi kimi, rəndələnməmiş gənc idi, ayağı tez-
tez büdrəyir, yanlışlığa yuvarlanır, zəif 11
cəhətlərini hamının qarşısında büruzə verir, 2016
sözü və əməliylə həm nəzakətə, dəm də ağıla
qarşı xətalara yol verirdi. Lakin söylədiyinə Tomas Mann. Venesiyada ölüm
görə, özündə böyük istedadın daim can atdığı
mənlik hissini tərbiyə edə bilmişdi. Üstəlik
onun inkişafında demək olar ki, hər şey ləyaqət
və məziyyət zirvəsinə aparan yoldakı bütün
maneələri, şübhələri, tərəddüdləri, kinayələri
dağıdan, şüurlu və inadkar yüksəlişdən ibarət
idi.
Canlı, mənəvi dəyər baxımından əhəmiy-
yətsiz olanı təcəssüm etdirmək bəsitliyi burjua
çoxluğunu vəcdə gətirirdi: ehtiraslı və səmimi
gəncliyi cəlb edən yalnız problemlərdir. Aşenbax
problemlər qoyurdu, özü isə bir yeniyetmə
kimi sadə idi. O, ruh töycüsü verənlərdən idi;
yataqları acgözlüklə mənimsəyir, əkin üçün
nəzərdə tutulan taxılı üyüdür, sirləri ağzından
qaçırır, istedadı şübhə altına alır, sənətə
xəyanət edirdi. Nə qədər ki, onun yaratdıqları
ruhları oxşayır, pərəstişkarlarını canlandıraraq
ucaldır, hələ özü cavan olan bir yaradıcı, bığ
yeri təzəcə tərləyən yeniyetmələri incəsənətin
və ona qulluğun şübhəli mahiyyəti barədə
özünün utanmaz mülahizələriylə sarsıdırdı.
Lakin görünür, nəcib və güclü ruhu idrakın
acılığı qədər çiyrindirə bilən başqa heç nə
yoxdur. Əlbəttə, yeniyetmələrə xas vicdan
fundamentallığı və anlamazlıq yetgin, usta bir
kişinin təcrübəsi, qətiyyətiylə müqayisədə səthi
bir şeydir – iradəni cilovlamağa, zəiflətməyə
qadir olan biliyi inkar etmək, ondan qaçmaq,
başını uca tutub, üstündən ötüb keçmək kimi
bir şey. Məgər səs-küyə səbəb olmuş “Əhəmiy-
yətsiz” hekayəsi burda dövrün əxlaqsızlığına
kəskin etiraz deyildimi? Gücsüzlükdən və etik
natamamlıqdan öz arvadını bığ yeri yenicə
tərləmiş bir oğlanın ağuşuna itələyərək, hissinin
alçaqlığa bəraət verdiyini düşünən iradəsiz
dirilmirdimi? Mənfurluğu nifrətlə damğalayan
güclü söz burda mənəvi ikiüzlülükdən,
düşkünlükdən uzaqlığı canlandırırdı; “hər şeyi
anlamaq, hər şeyi bağışlamaqdır” məsəlinin
puçluğu üzərindən xətt çəkir və burda