Page 220 - "Xəzər"
P. 220
tamaşadan yararlanır və bununla da bu – Bu sintez məsələsini bir az
qədim əsər postmodernizmi, müasir in- konkretləşdirək.
cəsənəti qabaqlayır. Yəni burada ilk dəfə
“tamaşa içində tamaşa” strukturundan is- Әsəd Cahangir: – Hamletin öldürül-
tifadə edilir. müş atasının qisas tələb edən kölgəsi ila-
Әsəd Cahangir: – “Hamlet” dünya hi sanksiyanı simvollaşdırır. Bütün əsər
dramaturgiyasının şah əsəridir. Bu faciə boyu kölgənin əmrini yerinə yetirən şah-
intibah dövründə yazılıb, amma Roma al- zadə Yerlə Göy arasında qalır. O, Renes-
lahı Yanus kimi, bir üzüylə antik dövrə, o sans qəhrəmanları kimi dünyəvi idealla-
biri üzüylə yeni dövrə baxır. O, bütün za- rın peşindən qoşmur, amma Göyün hök-
manlar üçündür. Әsərə ölməzlik qazan- münü də dərhal qəbul etmir. Şahzadənin
dıran da budur. Klavdini öldürmək yolundakı tərəddüdləri
– Sizcə, Renessansdan yeni dövrə də buradan doğur. O, seçim etməlidir: ya
keçidin idraki əsasında nə dururdu və Yer, ya da Göy! Bu, təkcə onun yox, bütün
bu, “Hamlet”də necə əks olunub? insanlığın “nəyi seçək” sualına cavab ax-
tarışı idi.
220 Xristianlıq deyirdi ki, insan öz istəklə-
Әsəd Cahangir: – Renessans və ye- rini kənara qoyub Göyə baş əyməlidir –
2017 ni dövr eyni dönəmin iki hissəsidir. Re- bu, tezis idi.
nessansda insanmərkəzçi dünyagörüşü
Renessans deyirdi ki, insan Göyü bir
hakim idi. Yəni dünyanı Tanrı yaratma-
Hamletin əbədi müəmması və ya sənətin yeddinci möcüzəsi yıb, o, özü özündən və insan üçün yara- kənara qoyub, öz istəklərinin ardınca get-
nıb; insan və onun hissləri hər şeyin məlidir – bu, antitezis idi.
ölçüsüdür; insan yaranmışların tacıdır; o,
xeyiri və gözəlliyi təmsil edir. Şekspir deyirdi ki, öz istəyini Göyün
hökmü ilə birləşdirməlisən – bu isə sintez
Bu düşüncə tərzi XIV əsrdən XVI əs- idi.
rin sonunacan davam etdi. XVII əsrdə an- – Dediyiniz bu ideyalar əsərin çox-
lamağa başladılar ki, insanmərkəzçilik fa- saylı kinoversiyalarında, məsələn, məş-
ciədir. İnsan təkcə xeyir yox, həm də şər- hur ingilis rejissoru və aktyoru Lou-
dir. Şərin aradan qalxması üçün isə fövqəl- rens Olivyenin 1948-ci ildə ekranlaş-
bəşər qüvvəyə ehtiyac var. Və beləcə, dırdığı filmdə necə əks olunub?
Tanrıçılıq ideyasına qayıdış başlandı.
Bunu ilk anlayanlardan biri Şekspir Әsəd Cahangir: – Bu filmə qədər də
idi. Onun nikbin ruhla aşıb-daşan kome- “Hamlet”in ekran versiyaları meydana çıx-
diyalardan faciələrə keçməsinin özülündə sa da, əsərin sözün ciddi anlamında ek-
də bu özünüdərk anlayışı dayanır. Şeks- ranlaşdırılması Olivye ilə başlayır. Onun
pirin faciələri arasında “Hamlet” xüsusi rejissorluq etdiyi və baş rolu oynadığı bu
yer tutur. Çünki “Hamlet” – Renessans filmdə hadisələr Elsinor sarayından kə-
düşüncənin sınmasını və yeni dövrə ke-
çidi çox dolğun əks etdirir. Renessansın nara çıxmır. Sarayın quru divarlardan iba-
birmənalı surətdə rədd etdiyi xristian rət interyeri qəti zaman təyinatını aradan
düşüncəsi bu əsərlə geri qayıdır, amma qaldırır. Rejissor o vaxtın düşüncə dəbi
antik dövrlə sintez olunur. olan ekzistensializmin təsiri ilə olayları
qədim əsər postmodernizmi, müasir in- konkretləşdirək.
cəsənəti qabaqlayır. Yəni burada ilk dəfə
“tamaşa içində tamaşa” strukturundan is- Әsəd Cahangir: – Hamletin öldürül-
tifadə edilir. müş atasının qisas tələb edən kölgəsi ila-
Әsəd Cahangir: – “Hamlet” dünya hi sanksiyanı simvollaşdırır. Bütün əsər
dramaturgiyasının şah əsəridir. Bu faciə boyu kölgənin əmrini yerinə yetirən şah-
intibah dövründə yazılıb, amma Roma al- zadə Yerlə Göy arasında qalır. O, Renes-
lahı Yanus kimi, bir üzüylə antik dövrə, o sans qəhrəmanları kimi dünyəvi idealla-
biri üzüylə yeni dövrə baxır. O, bütün za- rın peşindən qoşmur, amma Göyün hök-
manlar üçündür. Әsərə ölməzlik qazan- münü də dərhal qəbul etmir. Şahzadənin
dıran da budur. Klavdini öldürmək yolundakı tərəddüdləri
– Sizcə, Renessansdan yeni dövrə də buradan doğur. O, seçim etməlidir: ya
keçidin idraki əsasında nə dururdu və Yer, ya da Göy! Bu, təkcə onun yox, bütün
bu, “Hamlet”də necə əks olunub? insanlığın “nəyi seçək” sualına cavab ax-
tarışı idi.
220 Xristianlıq deyirdi ki, insan öz istəklə-
Әsəd Cahangir: – Renessans və ye- rini kənara qoyub Göyə baş əyməlidir –
2017 ni dövr eyni dönəmin iki hissəsidir. Re- bu, tezis idi.
nessansda insanmərkəzçi dünyagörüşü
Renessans deyirdi ki, insan Göyü bir
hakim idi. Yəni dünyanı Tanrı yaratma-
Hamletin əbədi müəmması və ya sənətin yeddinci möcüzəsi yıb, o, özü özündən və insan üçün yara- kənara qoyub, öz istəklərinin ardınca get-
nıb; insan və onun hissləri hər şeyin məlidir – bu, antitezis idi.
ölçüsüdür; insan yaranmışların tacıdır; o,
xeyiri və gözəlliyi təmsil edir. Şekspir deyirdi ki, öz istəyini Göyün
hökmü ilə birləşdirməlisən – bu isə sintez
Bu düşüncə tərzi XIV əsrdən XVI əs- idi.
rin sonunacan davam etdi. XVII əsrdə an- – Dediyiniz bu ideyalar əsərin çox-
lamağa başladılar ki, insanmərkəzçilik fa- saylı kinoversiyalarında, məsələn, məş-
ciədir. İnsan təkcə xeyir yox, həm də şər- hur ingilis rejissoru və aktyoru Lou-
dir. Şərin aradan qalxması üçün isə fövqəl- rens Olivyenin 1948-ci ildə ekranlaş-
bəşər qüvvəyə ehtiyac var. Və beləcə, dırdığı filmdə necə əks olunub?
Tanrıçılıq ideyasına qayıdış başlandı.
Bunu ilk anlayanlardan biri Şekspir Әsəd Cahangir: – Bu filmə qədər də
idi. Onun nikbin ruhla aşıb-daşan kome- “Hamlet”in ekran versiyaları meydana çıx-
diyalardan faciələrə keçməsinin özülündə sa da, əsərin sözün ciddi anlamında ek-
də bu özünüdərk anlayışı dayanır. Şeks- ranlaşdırılması Olivye ilə başlayır. Onun
pirin faciələri arasında “Hamlet” xüsusi rejissorluq etdiyi və baş rolu oynadığı bu
yer tutur. Çünki “Hamlet” – Renessans filmdə hadisələr Elsinor sarayından kə-
düşüncənin sınmasını və yeni dövrə ke-
çidi çox dolğun əks etdirir. Renessansın nara çıxmır. Sarayın quru divarlardan iba-
birmənalı surətdə rədd etdiyi xristian rət interyeri qəti zaman təyinatını aradan
düşüncəsi bu əsərlə geri qayıdır, amma qaldırır. Rejissor o vaxtın düşüncə dəbi
antik dövrlə sintez olunur. olan ekzistensializmin təsiri ilə olayları
