Page 94 - "Xəzər"
P. 94
Rumıniyada davam etdirir. Burada şeirlәr teatr absurddu. Edipin, İovun başına gәlәnlәr
toplusu vә “Əgәr Tanrı varsa, o zaman dә absurddu! “Maqbet”dә belә sözlәr var:
әdәbiyyat nәyimizә gәrәkdi? Əgәr Tanrı “Hәyat... Bu, idiotun danışdığı hekayәtdi:
yoxdusa, nәylәsә mәşğul olmağımızın nә sözlә, iztirabla dolu bir hekayәt, yalnız
mәnası var?” kimi, әdәbiyyatda radikal mәnası yoxdu...” Şekspirin bu sözlәrini Ab-
şübhәlәrә yol açan bir sıra paradoksal surd teatrına münasibәtdә mükәmmәl hesab
esselәr çap etdirir. İonesko hәlә gәnclik edirәm. Absurd teatrı – hәqiqәt teatrıdı:
illәrindә yaşıdlarından fәrqli orijinal vә daim onu hiss edirik. Sözün pis mәnasında
tamamilә qeyri-standart fikirlәr yürüdürdü. isә bu, naturalist, realist teatrdı...”
Sonra atasıyla İoneskonun yolları ayrıldı. 1950-ci ildә İonesko “Keçәl müğәnni
O, atasının simasında hәr şeydәn öncә, qadın” pyesini yazdı, sonra “Stullar” (1952),
müstәbid vә ikiüzlü bir adamı görürdü. Onu “Borc qurbanları” (1953), “Amadey vә ya
Rumıniyada hökmranlıq edәn nasistlәrә ondan necә xilas olmalı” (1954), “Qatil
bәnzәr totalitar hәrәkatın – “dәmir doğulmuş” (1958), “Kәrgәdan” (1959),
qvardiya”nın qayda-qanunu da ruhdan “Sәmada gәzәn” (1962) kimi әsәrlәri mey-
salırdı. İonesko ömrü boyu totalitarizmә dana gәldi... “Keçәl müğәnni qadın” adlı ilk
nifrәt etmişdi. Prinsipsiz vә faşizm tәrәfdarı pyesi İoneskonun adını tanıtdı. Pyes şәrti
94 olan bütün rumın cәmiyyәti dә ona yad idi olaraq ingilis hәyatından bәhs edir. İlk pәrdә
vә İonesko 1938-ci ildә Fransaya köçdü. O üçün müәllif şәrhindә deyilir: “...İngilislәrin
2015 zaman 26 yaşı vardı. uzun sürәn sükutu. İngilis divar saatı 17
Fransa haqda İonesko dәfәlәrlә: “Bura dәfә vurur”. Xanım Smitin ilk replikası: “Bir
mәnim әsl vәtәnimdi, bütün karyeramı burda bax, saat doqquzdu. Biz şorba, balıq, donuz
qurmuşam”, – deyib. Parisdә o, teatr sәnәti piyi ilә kartof, andiy salatı yemişik. Uşaqlar
ilә maraqlanmağa başladı. Teatrda oynamağı ingilis suyu içiblәr. Bu gün biz yaxşı nahar
o hәlә Buxarestdә arzulayırdı, amma atası: etmişik. Çünki biz London әtrafında yaşayır
“Bu, әsl kişi üçün tәhqirdir. Bu, peşә deyil, vә Smit soyadı daşıyırıq”.
tәlxәklikdi”, – deyәrәk ona sәhnәyә çıxmağa Ardınca bayağılıq, absurd hәyatın
icazә vermәmişdi. Ancaq Ejen öz aktyorluq mәntiqsizliyi vә İoneskonun final şәrhi gәlir:
istәyini, qismәn dә olsa, hәyata keçirdi: “Onlar qәzәblәnәrәk hamısı bir-birinin
Yuri Bezelyanski. Absurd klassiki “Tina” filminә çәkildi. “Bunu öz arzumla et- qulağına çığırır. İşıq sönüb. Vә artan templә
dim, istәyirdim ki, әvvәl-axır insanlar üzümü zülmәt qaranlıqda çığırtılar eşidilir: “Oraya
görsünlәr, – İonesko yazır. – Amma filmdәn get! Buraya gәl! Oraya getmә! Buraya gәl!
camaatın xoşu gәlmәdi, yәqin, mәn Qreto Oraya getmә! Buraya gәl! Oraya getmә!
Qarbo kimi yaraşıqlı deyilәm. Bu filmi az Buraya gәl!” Birdәn sәslәr kәsilir. İşıqlar
adam xatırlayır, amma dünyanın nöqsanlı, yanır. Cәnab Marten vә xanımı tamaşanın
qeyri-mükәmmәl olduğu, Tanrı tәrәfindәn әvvәlindә Smitlәrin oturduğu kimi әylәşiblәr.
deyil, İblis tәrәfindәn yaradıldığı ideyasına Tamaşa yenidәn başlayır. İlk sәhnәdә
görә mәnim üçün әziz idi... ” Smitlәrin işlәtdiyi replikanı eynilә Martenlәr
Ejen İoneskonu pyeslәr özünә cәlb etdi dә dilә gәtirir. Pәrdә aramla enir”.
vә o super-avanqard teatr – Absurd teatrını Absurd teatrını bәzәn “İrrasional teatr”
yaratdı. Bu yeni vә tәbii ki, müәmmalı teatrla adlandırırlar, burada İonesko insan hәyatını
bağlı xeyli hay-küy qalxdı, әsassız fikirlәr dәhşәtli bir yuxu kimi, hәr şeyi müәmmalı
sәslәndirildi. Başa düşmәyәnlәrә Ejen rәmzlәrlә tәsvir edir, ölüylә dirini qarışdırır,
İonesko dәfәlәrlә sәbirlә izah edirdi: “İstәnilәn mürәkkәb alleqoriyaya bağlı sırf bayağılığı
toplusu vә “Əgәr Tanrı varsa, o zaman dә absurddu! “Maqbet”dә belә sözlәr var:
әdәbiyyat nәyimizә gәrәkdi? Əgәr Tanrı “Hәyat... Bu, idiotun danışdığı hekayәtdi:
yoxdusa, nәylәsә mәşğul olmağımızın nә sözlә, iztirabla dolu bir hekayәt, yalnız
mәnası var?” kimi, әdәbiyyatda radikal mәnası yoxdu...” Şekspirin bu sözlәrini Ab-
şübhәlәrә yol açan bir sıra paradoksal surd teatrına münasibәtdә mükәmmәl hesab
esselәr çap etdirir. İonesko hәlә gәnclik edirәm. Absurd teatrı – hәqiqәt teatrıdı:
illәrindә yaşıdlarından fәrqli orijinal vә daim onu hiss edirik. Sözün pis mәnasında
tamamilә qeyri-standart fikirlәr yürüdürdü. isә bu, naturalist, realist teatrdı...”
Sonra atasıyla İoneskonun yolları ayrıldı. 1950-ci ildә İonesko “Keçәl müğәnni
O, atasının simasında hәr şeydәn öncә, qadın” pyesini yazdı, sonra “Stullar” (1952),
müstәbid vә ikiüzlü bir adamı görürdü. Onu “Borc qurbanları” (1953), “Amadey vә ya
Rumıniyada hökmranlıq edәn nasistlәrә ondan necә xilas olmalı” (1954), “Qatil
bәnzәr totalitar hәrәkatın – “dәmir doğulmuş” (1958), “Kәrgәdan” (1959),
qvardiya”nın qayda-qanunu da ruhdan “Sәmada gәzәn” (1962) kimi әsәrlәri mey-
salırdı. İonesko ömrü boyu totalitarizmә dana gәldi... “Keçәl müğәnni qadın” adlı ilk
nifrәt etmişdi. Prinsipsiz vә faşizm tәrәfdarı pyesi İoneskonun adını tanıtdı. Pyes şәrti
94 olan bütün rumın cәmiyyәti dә ona yad idi olaraq ingilis hәyatından bәhs edir. İlk pәrdә
vә İonesko 1938-ci ildә Fransaya köçdü. O üçün müәllif şәrhindә deyilir: “...İngilislәrin
2015 zaman 26 yaşı vardı. uzun sürәn sükutu. İngilis divar saatı 17
Fransa haqda İonesko dәfәlәrlә: “Bura dәfә vurur”. Xanım Smitin ilk replikası: “Bir
mәnim әsl vәtәnimdi, bütün karyeramı burda bax, saat doqquzdu. Biz şorba, balıq, donuz
qurmuşam”, – deyib. Parisdә o, teatr sәnәti piyi ilә kartof, andiy salatı yemişik. Uşaqlar
ilә maraqlanmağa başladı. Teatrda oynamağı ingilis suyu içiblәr. Bu gün biz yaxşı nahar
o hәlә Buxarestdә arzulayırdı, amma atası: etmişik. Çünki biz London әtrafında yaşayır
“Bu, әsl kişi üçün tәhqirdir. Bu, peşә deyil, vә Smit soyadı daşıyırıq”.
tәlxәklikdi”, – deyәrәk ona sәhnәyә çıxmağa Ardınca bayağılıq, absurd hәyatın
icazә vermәmişdi. Ancaq Ejen öz aktyorluq mәntiqsizliyi vә İoneskonun final şәrhi gәlir:
istәyini, qismәn dә olsa, hәyata keçirdi: “Onlar qәzәblәnәrәk hamısı bir-birinin
Yuri Bezelyanski. Absurd klassiki “Tina” filminә çәkildi. “Bunu öz arzumla et- qulağına çığırır. İşıq sönüb. Vә artan templә
dim, istәyirdim ki, әvvәl-axır insanlar üzümü zülmәt qaranlıqda çığırtılar eşidilir: “Oraya
görsünlәr, – İonesko yazır. – Amma filmdәn get! Buraya gәl! Oraya getmә! Buraya gәl!
camaatın xoşu gәlmәdi, yәqin, mәn Qreto Oraya getmә! Buraya gәl! Oraya getmә!
Qarbo kimi yaraşıqlı deyilәm. Bu filmi az Buraya gәl!” Birdәn sәslәr kәsilir. İşıqlar
adam xatırlayır, amma dünyanın nöqsanlı, yanır. Cәnab Marten vә xanımı tamaşanın
qeyri-mükәmmәl olduğu, Tanrı tәrәfindәn әvvәlindә Smitlәrin oturduğu kimi әylәşiblәr.
deyil, İblis tәrәfindәn yaradıldığı ideyasına Tamaşa yenidәn başlayır. İlk sәhnәdә
görә mәnim üçün әziz idi... ” Smitlәrin işlәtdiyi replikanı eynilә Martenlәr
Ejen İoneskonu pyeslәr özünә cәlb etdi dә dilә gәtirir. Pәrdә aramla enir”.
vә o super-avanqard teatr – Absurd teatrını Absurd teatrını bәzәn “İrrasional teatr”
yaratdı. Bu yeni vә tәbii ki, müәmmalı teatrla adlandırırlar, burada İonesko insan hәyatını
bağlı xeyli hay-küy qalxdı, әsassız fikirlәr dәhşәtli bir yuxu kimi, hәr şeyi müәmmalı
sәslәndirildi. Başa düşmәyәnlәrә Ejen rәmzlәrlә tәsvir edir, ölüylә dirini qarışdırır,
İonesko dәfәlәrlә sәbirlә izah edirdi: “İstәnilәn mürәkkәb alleqoriyaya bağlı sırf bayağılığı
