Page 249 - "Xəzər"
P. 249
dəki sələf axtarışlarında gedib Edipə çıxır, onu ni yaşayır” (Pyesı sovremennoy Fransii, Mosk‐ 249
“absurd qəhrəman” kimi səciyyələndirir. Ancaq va, “İskusstvo”, 1960, str. 6). “Absurd teatr”ın 2017
qədim yunan mifologiyasında (və Sofoklun məş‐ rus tədqiqatçılarından İqor Dyuşen isə on‐on
hur faciəsində) Edip mövzusu (və hadisəsi) ilə beş il bundan əvvəl yazdığı bir məqaləsində ar‐ Ejen İonesko. Mənəvi faciənin ifadəsi
“Absurd teatr”ın məramı arasında mühüm bir tıq bu teatrı “dünya dramaturgiyasında və teat‐
fərq var və İonesko həmin fərqi dəqiq görür: “Edip rında yeni mərhələ” adlandırır (Teatr paradok‐
qanunları qeyri‐şüuri olaraq pozurdu və buna sa, Moskva, “İskusstvo”, 1991, str.6).
görə də cəzalandırıldı. Ancaq qanunlar və nor‐
malar mövcud idi… Mənim qəhrəmanlarım isə Ancaq baxın, “Keçəl müğənni qız” 1948‐ci
(“Kürsülər” pyesini nəzərdə tutur – E.) heç bir ildə yazılıb, 50‐ci illərin əvvəllərində də Parisdə
qanun və norma olmayan qaydasız və transsen‐ tamaşaya qoyularaq, 60‐cı illərdə estetik bir ha‐
dental anlayışlarsız bir dünyada itib‐batırlar”. disə kimi məşhurlaşıb və bununla da “Absurd
teatr”ın tarixi başlayır, ancaq deyə bilmərəm ki,
XX əsr dramaturgiyasının elə böyük nüma‐ bu teatr aradan keçən 70 ildə özünün bədii fon‐
yəndələri var ki, onlar “Absurd teatr”ın müəllifləri du və estetik mündəricatı ilə “yeni mərhələ” sə‐
sırasında deyillər, ancaq onların yaradıcılığı ilə viyyəsini əldə edə bilib.
“Absurd teatr” müəlliflərinin yaradıcılığı arasında
bəzi hallarda çox həssas bir sərhəd var və misal Məsələ burasındadır ki, bu gün də (az qala
üçün, şəxsən mənə aydın deyil ki, İonesko, Bekket, yetmiş ildən sonra!) “Absurd teatr”dan söz düşən‐
Jan Jene, Arrabal ilə aşağı‐yuxarı eyni zamanda də yenə də İoneskodan və Bekketdən, “Qodo”‐
yaradıcılığa başlamış Fridrix Dürrenmatt, yaxud dan və “Keçəl müğənni qız”dan bəhs edirik, yəni
onun həmvətəni Maks Friş kimi dramaturqlar “Ab‐ dediyim odur ki, keçən dövr ərzində biz elə bir
surd teatr”a təsir göstəriblər, yoxsa əksinə, “Ab‐ inkişafın şahidi olmamışıq ki, “yeni mərhələ”
surd teatr” bu dramaturqlara təsir edib? miqyasına gətirib çıxarsın.
Mən hələ aspirant vaxtlarımda – 1960‐cı il‐ Çox güman ki, “onda ikinci Şekspiri, ikinci
lərin ikinci yarısında Moskva Satira Teatrında Molyeri göstərin!” deyə bu fikirlə mübahisə et‐
Frişin “Don Juan, yaxud həndəsəyə məhəbbət” mək olar, ancaq fakt budur ki, “Absurd teatr”ın
pyesi əsasında tamaşaya baxmışdım və bu qeyd‐ simasını bu gün də “Qodo” və “Keçəl müğənni
ləri yazarkən həmin pyesi, eləcə də Dürrenmat‐ qız” müəyyənləşdirir və dediyim həmin magist‐
tın məşhur “Böyük Romul”unu (bu pyes 80‐ci il‐ ral yoldan çıxmış cığır, hələ ki, genişlənməyib,
lərin ortalarında Hüseynağa Atakişiyevin quru‐ necə maraqlı bir cığır idisə, o cür də qalır – Şeks‐
luşunda Akademik Milli Dram Teatrında tama‐ pir və Molyerdən sonrakı İbsen, yaxud da Çexov
şaya qoyulmuşdu və xatirimdədir ki, rəhmətlik yoxdur. Bəlkə, zaman lazımdır? Ola bilər…
Səyavuş Aslan Avqustlu Romulun rolunu çox is‐
tedadla yaratmışdı) bir daha gözdən keçirdim: “Keçəl müğənni qız”ı tərcümə edərkən hər‐
bu pyeslər ilə “Absurd teatr” arasında, xüsusən dən fikirləşirdim, oxucuya elə gələ bilər ki, bu
İoneskonun “Keçəl müğənni qız”ı arasında açıq‐ pyesdəki personajların hamısı dəlidir və Smit
aşkar bir doğmalıq var. Edvard Olbi isə özü eti‐ cütlüyünün də, Marten cütlüyünün də dialoqla‐
raf edir ki, İoneskonun ona böyük təsiri olub və rı, yanğınsöndürən Brandmayorun, qulluqçu Me‐
müasir dünya dramaturgiyasında etiraflı‐etiraf‐ rinin söylədikləri marazma tutulmuş adamların
sız bu cür misalların sayı az deyil. sayıqladığı səfsəfədir. Ancaq belə bir təəssürat
üzdən yanaşmanın nəticəsi olar və əslində, bu
1960‐cı ildə Moskvada “Müasir fransız pyes‐ dialoqlar, deyilənlər mənasız və yeknəsəq bir
ləri” adlı almanax tipli böyük bir kitab nəşr olun‐ həyatın – ümumiləşdirilmiş yaşayışın bədii ifa‐
muşdu və fransız tədqiqatçısı Leon Musinak ön dəsidir.
sözdə yazırdı ki, “Fransız teatrı keçid mərhələsi‐
Bu personajlar Alzheymer xəstələri deyillər,
onlar yorulmuş (bezmiş!) insanlardır və nəinki
“absurd qəhrəman” kimi səciyyələndirir. Ancaq va, “İskusstvo”, 1960, str. 6). “Absurd teatr”ın 2017
qədim yunan mifologiyasında (və Sofoklun məş‐ rus tədqiqatçılarından İqor Dyuşen isə on‐on
hur faciəsində) Edip mövzusu (və hadisəsi) ilə beş il bundan əvvəl yazdığı bir məqaləsində ar‐ Ejen İonesko. Mənəvi faciənin ifadəsi
“Absurd teatr”ın məramı arasında mühüm bir tıq bu teatrı “dünya dramaturgiyasında və teat‐
fərq var və İonesko həmin fərqi dəqiq görür: “Edip rında yeni mərhələ” adlandırır (Teatr paradok‐
qanunları qeyri‐şüuri olaraq pozurdu və buna sa, Moskva, “İskusstvo”, 1991, str.6).
görə də cəzalandırıldı. Ancaq qanunlar və nor‐
malar mövcud idi… Mənim qəhrəmanlarım isə Ancaq baxın, “Keçəl müğənni qız” 1948‐ci
(“Kürsülər” pyesini nəzərdə tutur – E.) heç bir ildə yazılıb, 50‐ci illərin əvvəllərində də Parisdə
qanun və norma olmayan qaydasız və transsen‐ tamaşaya qoyularaq, 60‐cı illərdə estetik bir ha‐
dental anlayışlarsız bir dünyada itib‐batırlar”. disə kimi məşhurlaşıb və bununla da “Absurd
teatr”ın tarixi başlayır, ancaq deyə bilmərəm ki,
XX əsr dramaturgiyasının elə böyük nüma‐ bu teatr aradan keçən 70 ildə özünün bədii fon‐
yəndələri var ki, onlar “Absurd teatr”ın müəllifləri du və estetik mündəricatı ilə “yeni mərhələ” sə‐
sırasında deyillər, ancaq onların yaradıcılığı ilə viyyəsini əldə edə bilib.
“Absurd teatr” müəlliflərinin yaradıcılığı arasında
bəzi hallarda çox həssas bir sərhəd var və misal Məsələ burasındadır ki, bu gün də (az qala
üçün, şəxsən mənə aydın deyil ki, İonesko, Bekket, yetmiş ildən sonra!) “Absurd teatr”dan söz düşən‐
Jan Jene, Arrabal ilə aşağı‐yuxarı eyni zamanda də yenə də İoneskodan və Bekketdən, “Qodo”‐
yaradıcılığa başlamış Fridrix Dürrenmatt, yaxud dan və “Keçəl müğənni qız”dan bəhs edirik, yəni
onun həmvətəni Maks Friş kimi dramaturqlar “Ab‐ dediyim odur ki, keçən dövr ərzində biz elə bir
surd teatr”a təsir göstəriblər, yoxsa əksinə, “Ab‐ inkişafın şahidi olmamışıq ki, “yeni mərhələ”
surd teatr” bu dramaturqlara təsir edib? miqyasına gətirib çıxarsın.
Mən hələ aspirant vaxtlarımda – 1960‐cı il‐ Çox güman ki, “onda ikinci Şekspiri, ikinci
lərin ikinci yarısında Moskva Satira Teatrında Molyeri göstərin!” deyə bu fikirlə mübahisə et‐
Frişin “Don Juan, yaxud həndəsəyə məhəbbət” mək olar, ancaq fakt budur ki, “Absurd teatr”ın
pyesi əsasında tamaşaya baxmışdım və bu qeyd‐ simasını bu gün də “Qodo” və “Keçəl müğənni
ləri yazarkən həmin pyesi, eləcə də Dürrenmat‐ qız” müəyyənləşdirir və dediyim həmin magist‐
tın məşhur “Böyük Romul”unu (bu pyes 80‐ci il‐ ral yoldan çıxmış cığır, hələ ki, genişlənməyib,
lərin ortalarında Hüseynağa Atakişiyevin quru‐ necə maraqlı bir cığır idisə, o cür də qalır – Şeks‐
luşunda Akademik Milli Dram Teatrında tama‐ pir və Molyerdən sonrakı İbsen, yaxud da Çexov
şaya qoyulmuşdu və xatirimdədir ki, rəhmətlik yoxdur. Bəlkə, zaman lazımdır? Ola bilər…
Səyavuş Aslan Avqustlu Romulun rolunu çox is‐
tedadla yaratmışdı) bir daha gözdən keçirdim: “Keçəl müğənni qız”ı tərcümə edərkən hər‐
bu pyeslər ilə “Absurd teatr” arasında, xüsusən dən fikirləşirdim, oxucuya elə gələ bilər ki, bu
İoneskonun “Keçəl müğənni qız”ı arasında açıq‐ pyesdəki personajların hamısı dəlidir və Smit
aşkar bir doğmalıq var. Edvard Olbi isə özü eti‐ cütlüyünün də, Marten cütlüyünün də dialoqla‐
raf edir ki, İoneskonun ona böyük təsiri olub və rı, yanğınsöndürən Brandmayorun, qulluqçu Me‐
müasir dünya dramaturgiyasında etiraflı‐etiraf‐ rinin söylədikləri marazma tutulmuş adamların
sız bu cür misalların sayı az deyil. sayıqladığı səfsəfədir. Ancaq belə bir təəssürat
üzdən yanaşmanın nəticəsi olar və əslində, bu
1960‐cı ildə Moskvada “Müasir fransız pyes‐ dialoqlar, deyilənlər mənasız və yeknəsəq bir
ləri” adlı almanax tipli böyük bir kitab nəşr olun‐ həyatın – ümumiləşdirilmiş yaşayışın bədii ifa‐
muşdu və fransız tədqiqatçısı Leon Musinak ön dəsidir.
sözdə yazırdı ki, “Fransız teatrı keçid mərhələsi‐
Bu personajlar Alzheymer xəstələri deyillər,
onlar yorulmuş (bezmiş!) insanlardır və nəinki
