Page 177 - "Xəzər" 2017
P. 177
casına incəlir, belədə labirintdən çıx- edə bildi? Petrus açarları ləyaqətsiz seçi- 177
maq realistlərin, nominalistlərin, fomistlə- mə yol verməyən adamdan aldı. Ancaq 2017
rin, albertistlərin, okkamistlərin, skotistlə- o, özü savadlı deyildi və hər halda, bu-
rin8 və digərlərinin torundan qurtulmaq- nun incəliklərini anlamayacaq. Bəs o, bi- Rotterdamlı Erazmus. Axmaqlığın tərifi
dan daha asandır və təbii ki, mən burada liklərin açarını əldə etməyin təfərrüatını
onların hamısını yox, ən əsaslarını sada- anlaya bildimi? Apostollar hər yerdə xaç
ladım. Bunların hamısında o qədər el- suyuna çəkmə mərasimi icra etsələr də,
mlik, o qədər qəlizlik var ki, əgər apostol- ancaq heç vaxt bu mərasimin formal, ma-
lar bizim bu yeni nəsil ilahiyyatçılarla terial və son səbəbinin nə olduğunu izah
mübahisəyə girişmək fikrində olsaydılar, etməyiblər, heç vaxt da onun unudulan,
onlar hansısa başqa bir müqəddəs ruha həm də unudulmaz xarakterini xatırlat-
ehtiyac duyacaqdılar. Paulus öz əməlləri mayıblar. Bəli, onlar ancaq ruha, yalnız
ilə etiqadını göstərə bildi, ancaq: «Etiqad İncil kəlamlarına əməl edərək dua edirdi-
gözlənilən şeylərin mahiyyəti, gözə lər: «Tanrı ruhdur və ona sitayiş edəndə
görünməyənlərə olan əminlikdir»9, de- də ruha və həqiqətə sitayiş etmək lazım-
məklə, ona kifayət qədər magistral tərif dır»14. Görünür, onlara məlum deyildi ki,
verə bilmədi. Həmçinin özü mərhəmət iş- əgər irəli uzadılmış iki barmağı, uzun saç-
lərində hamıdan irəlidə olmağına baxma- ları və başını dövrələyən halədəki üç şüa
yaraq, «Korinfoslulara birinci məktub»un ilə təqdim olunubsa, divarda kömürlə cı-
13-cü fəslində mərhəmət anlayışını tam zılmış surətə də İsanın özü kimi yanaşıl-
dəqiqliklə, dialektikcəsinə hissələrə ayı- malı və dua edilməlidir. Aristotelesin və
rıb məhdudlaşdırmağı da bacarmadı. Scotusun fizikası və metafizikası üzərin-
Apostollar yevxaristiyanı da tam qayda- də, haradasa otuz altı il can qoymayanlar
sında icra etdilər, ancaq onlardan «a quo» bunu dərk edə bilərdimi? Apostollar mər-
və «ad quem» terminlərinə əsasən10, həmət təlqin etsələr də, heç vaxt təmən-
transsubstansiasiya11 barədə, – bədənin nasız və təmənnalı mərhəmət arasındakı
eyni vaxtda müxtəlif yerlərdə necə yer- fərqi ayırd etmirdilər. Onlar xeyirxah işlər
ləşməsi, İsanın cisminin göylərdə bərqə- görməyi nəsihət edir, ancaq özləri xeyir-
rar olması, müəyyən bir vaxt xaç üstündə xahlıqla əməli iş arasındakı fərqi seçmə-
qərar tutması və yevxaristiyadakı sirlər yə çətinlik çəkirdilər. Hər yerdə bu mər-
arasında olan fərq barədə soruşsan və həməti təlqin edir, ancaq bu lütfkarlığı qa-
ya həmin o transsubstantiallığın məhz zanılmış mərhəmətdən ayırmır, nə də
hansı məqamda baş verməsi haqda sual onun aksidensiya, yoxsa substansiya, ya-
etsən, (ona xitab olunan sözlər müəyyən radılmış, yoxsa yaradılmamış bir şey ol-
vaxt ərzində söylənilir), skotidlərin12 söylə- duğunu aydınlaşdıra bilmirdilər. Düzdür,
dikləri və tərifini təqdim etdikləri qədər günaha nifrət edirdilər, amma – durdu-
kəskinliklə cavab verə biləcəklərinə inan- ğum yerdəcə canım çıxsın, – skotistlərin
mıram. Apostollar İsanın anasını tanıyır- yanında yaxşıca təhsil görməsəydilər, on-
dılar. Ancaq onlardan hansı biri onun lar heç vaxt günah dediyimizin elmi təhli-
Adəm günahından13 necə azad olduğunu lini verə bilməzdilər. Heç kim məni savadı
bizim ilahiyyatçılar kimi filosofcasına izah ilə bütün yerdə qalan apostollara örnək
maq realistlərin, nominalistlərin, fomistlə- mə yol verməyən adamdan aldı. Ancaq 2017
rin, albertistlərin, okkamistlərin, skotistlə- o, özü savadlı deyildi və hər halda, bu-
rin8 və digərlərinin torundan qurtulmaq- nun incəliklərini anlamayacaq. Bəs o, bi- Rotterdamlı Erazmus. Axmaqlığın tərifi
dan daha asandır və təbii ki, mən burada liklərin açarını əldə etməyin təfərrüatını
onların hamısını yox, ən əsaslarını sada- anlaya bildimi? Apostollar hər yerdə xaç
ladım. Bunların hamısında o qədər el- suyuna çəkmə mərasimi icra etsələr də,
mlik, o qədər qəlizlik var ki, əgər apostol- ancaq heç vaxt bu mərasimin formal, ma-
lar bizim bu yeni nəsil ilahiyyatçılarla terial və son səbəbinin nə olduğunu izah
mübahisəyə girişmək fikrində olsaydılar, etməyiblər, heç vaxt da onun unudulan,
onlar hansısa başqa bir müqəddəs ruha həm də unudulmaz xarakterini xatırlat-
ehtiyac duyacaqdılar. Paulus öz əməlləri mayıblar. Bəli, onlar ancaq ruha, yalnız
ilə etiqadını göstərə bildi, ancaq: «Etiqad İncil kəlamlarına əməl edərək dua edirdi-
gözlənilən şeylərin mahiyyəti, gözə lər: «Tanrı ruhdur və ona sitayiş edəndə
görünməyənlərə olan əminlikdir»9, de- də ruha və həqiqətə sitayiş etmək lazım-
məklə, ona kifayət qədər magistral tərif dır»14. Görünür, onlara məlum deyildi ki,
verə bilmədi. Həmçinin özü mərhəmət iş- əgər irəli uzadılmış iki barmağı, uzun saç-
lərində hamıdan irəlidə olmağına baxma- ları və başını dövrələyən halədəki üç şüa
yaraq, «Korinfoslulara birinci məktub»un ilə təqdim olunubsa, divarda kömürlə cı-
13-cü fəslində mərhəmət anlayışını tam zılmış surətə də İsanın özü kimi yanaşıl-
dəqiqliklə, dialektikcəsinə hissələrə ayı- malı və dua edilməlidir. Aristotelesin və
rıb məhdudlaşdırmağı da bacarmadı. Scotusun fizikası və metafizikası üzərin-
Apostollar yevxaristiyanı da tam qayda- də, haradasa otuz altı il can qoymayanlar
sında icra etdilər, ancaq onlardan «a quo» bunu dərk edə bilərdimi? Apostollar mər-
və «ad quem» terminlərinə əsasən10, həmət təlqin etsələr də, heç vaxt təmən-
transsubstansiasiya11 barədə, – bədənin nasız və təmənnalı mərhəmət arasındakı
eyni vaxtda müxtəlif yerlərdə necə yer- fərqi ayırd etmirdilər. Onlar xeyirxah işlər
ləşməsi, İsanın cisminin göylərdə bərqə- görməyi nəsihət edir, ancaq özləri xeyir-
rar olması, müəyyən bir vaxt xaç üstündə xahlıqla əməli iş arasındakı fərqi seçmə-
qərar tutması və yevxaristiyadakı sirlər yə çətinlik çəkirdilər. Hər yerdə bu mər-
arasında olan fərq barədə soruşsan və həməti təlqin edir, ancaq bu lütfkarlığı qa-
ya həmin o transsubstantiallığın məhz zanılmış mərhəmətdən ayırmır, nə də
hansı məqamda baş verməsi haqda sual onun aksidensiya, yoxsa substansiya, ya-
etsən, (ona xitab olunan sözlər müəyyən radılmış, yoxsa yaradılmamış bir şey ol-
vaxt ərzində söylənilir), skotidlərin12 söylə- duğunu aydınlaşdıra bilmirdilər. Düzdür,
dikləri və tərifini təqdim etdikləri qədər günaha nifrət edirdilər, amma – durdu-
kəskinliklə cavab verə biləcəklərinə inan- ğum yerdəcə canım çıxsın, – skotistlərin
mıram. Apostollar İsanın anasını tanıyır- yanında yaxşıca təhsil görməsəydilər, on-
dılar. Ancaq onlardan hansı biri onun lar heç vaxt günah dediyimizin elmi təhli-
Adəm günahından13 necə azad olduğunu lini verə bilməzdilər. Heç kim məni savadı
bizim ilahiyyatçılar kimi filosofcasına izah ilə bütün yerdə qalan apostollara örnək
