Page 84 - 2017-4

sayğısını unutdura bilmədi. Və tale tezliklə qeydlərimə çox ciddi yanaşır, məktubla-

onlara dalbadal zərbələr vurmağa başladı: rında “sənin etikan” deyə ən xoş sözləri

nasistlər minlərlə insanın başına açdığı yazırdı. Mən onda bu əsərə hazırlıq işləri

oyunu Frans Kafkanın ailəsinin də başına görürdüm, ancaq təəssüf ki, bitirə bilmə-

açdılar. Bacılarının üçü də Polşada müxtəlif dim. Birinci Dünya müharibəsinin ilk illə-

vaxtlarda qaz kameralarında yandırıldı... rində fəlsəfədən, ədəbiyyatdan kurslar

təşkil edirdim. Kafka onda Praqada deyil-

di və məktublarında heyranlıqla mənim

mühazirə oxumaq qabiliyyətimdən söz

FelİKS VelÇ açır, deyirdi ki, bu kurslarda iştirak etmək

(Yazıçının ən yaxın dostlarından biri) üçün Praqaya qayıtmaq istəyir, hətta fər-

di şəkildə hərdən ona mühazirə oxuma-

KaFKa DOST KİMİ ğımı da xahiş edirdi. Ancaq növbəti mək-

tubunda yazırdı ki, bu, mənə çətin olar,

Kafkaya ilk dəfə gimnaziyada rast gəl- vaxtımı çox alar, ona görə də xahişini
dim. Məndən bir sinif yuxarı oxuyurdu, geri götürür. Bu kurslar hətta onun yuxu-
84 ancaq yəhudi dini dərslərində iki sinif bir- larına da girirdi. Kafka həmin yuxuları
özünəməxsus tərzdə mənə təsvir edirdi.
2017 ləşdirildiyi üçün həmişə bir yerdə olur- 1919-cu ildən 1938-ci ilə qədər baş re-
duq. Həmin dövrlərdən yalnız zahiri görkə-
mi yaxşı yadımda qalıb. Daha dəqiq de- daktoru olduğum sionist “Özünümüdafiə”
səm, onunla ali məktəbdə yaxından tanış qəzetinin uğurlarına da bundan az sevin-
olmuşam. Bizi Kafkanın özündən də çox, mirdi. Onda mənə yazırdı: “Sənin bu əmə-

onun şəxsiyyəti, yaradıcılığı haqqında yin, bu cəsarətin ağlasığmazdır. Heç nə-

məni məlumatlandıran Maks Brod tanış yə fikir verməyib böyük bir qətiyyətlə, sə-

etdi. Onda Oskar Baumla kiçik bir dərnək daqətlə sakitcə bu işləri görürsən... Öz

yaratmışdıq və uzun illər iki həftədən bir şəxsi iztirabların burada zərrə qədər də

yığışırdıq, Oskar Baum, Maks Brod, hər- hiss olunmur. Belə qəzet çıxarmaq hə-

dən də Kafka bu müddət ərzində yazdıq- yatda bəxtiyar olmaq deməkdir...”

larını oxuyurdu. Kafkanın oxumağına söz Həmin vaxt “Mərhəmət və azadlıq” ki-

ola bilməzdi və o, eyni zamanda gözəl də tabı üzərində işləyirdim. Kafka korrektura

Kafka haqqında xatirələr dinləyici idi. səhifələrini vicdanla oxumuşdu və onun

Kafkanı dost kimi səciyyələndirən əsas qeydlərini hələ də saxlayıram. Onların

əlamət onun xeyirxahlığı, dostluğa ciddi hamısı üslub məsələlərinə aid idi, fəlsəfi

yanaşması idi. Bu xüsusiyyətlərin ikisini tərəfinə toxunmamışdı. Korrektura barə-

də özündə birləşdirmək o qədər asan mə- də yazırdı: “Yalnız xırda düzəlişlər etmi-

sələ deyil. Kafka isə bunu böyük ustalıq- şəm. Böyük məsələlərə, sənin mülahizə-

la edirdi. Özünə qarşı çox amansız, sərt lərinə, əsas mahiyyətə girişməyə cəsarət

olan bu adam dostlarına münasibətdə etməmişəm. Ancaq kitab məndə çox xoş

bütün ciddiliyi ilə bərabər, həm də mehri- təəssürat oyatdı və oyatmağa da davam

ban, anlayışlı idi. Öz böyük əsərlərini “cız- edir.”

ma-qara” hesab eləyib üstündən xətt çək- İndi həmin məktubları təzədən oxu-

məyi bacaran bu insan mənim kiçik fəlsəfi yanda düşünməli oluram: görəsən, heç