Page 57 - "Xəzər"
P. 57
Bir dә fironların, şahların, xaqanların Metenin Çin imperatoruna mәktubu 57
mәktublaşmaları vardı ki, lap qәdim dövrlәrdә 2015
bir tәrәf o biri tәrәfә öz sözünü rәmzlәrlә, (e. ə. 176-cı il)
tәsvirlәrlә çatdıra bilirdi. Yazının meydana Yaddaş. Tarixin axarını dәyişәn mәktublar
çıxmasıyla mәktublaşmaların önәmi birә- Hunların Çinlә qonşuluğu tarixdәn
min artdı. Dövlәt vә ölkәlәrin bir-birinә qarşı hamıya yaxşı mәlumdur. Böyük Hun
münasibәtlәrini aydınlaşdırmaq, problemlәrini imperatoru Metenin Çinә qarşı yürütdüyü
hәll etmәk sahәsindә, bir sözlә, beynәlxalq siyasәt, aralarında baş verәn tarixi hadisәlәr
әmәkdaşlıqda mәktublaşmalar o dәrәcәdә barәdә әski Çin salnamәlәrindә xeyli
әhәmiyyәtli rol oynadı ki, dünyanın ölkә vә mәlumat vә faktlar var. Bunlar yazıya alındığı
dövlәtlәrinin taleyi bir әlcә kağızdan asılı kimi, min illәrin o üzündәn ta bu günümüzә
qaldı. Diplomatik yazışmalar özüylә bәrabәr qәdәr gәlib çıxmışdır. Metenin Çin
hәm dә bir dildәn başqasına tәrcümә imperatoruyla yazışmaları, hәm tarixiliyi,
mәsәlәsini dә gündәmә gәtirdi. Bu mәnada hәm dә ulu soydaşlarımız barәdә qiymәtli
әn qәdim dövrlәrdәn bu günümüzә qәdәr informasiyaları özündә saxlaması
dövlәtlәr arasında yazışmalar, şahların, baxımından xüsusi әhәmiyyәt kәsb edir.
xaqanların mәktublaşmaları hәm o Bu mәktubların mәzmununu daha aydın
dönәmlәrin ab-havasını, hәm dә bu günә qavramaq üçün onların yazıldığı dövrә, baş
tarixin hansı mәrhәlәsindәn keçib gәldiyimizi verәn tarixi hadisәlәrә qısaca nәzәr salmaq
öyrәnmәk baxımından xüsusi әhәmiyyәt yerinә düşәr.
daşıyır. Katiblәrin әliylә yazılsa belә, hәr
şah mәktubu bütöv bir xarakteri ehtiva Hunlar Çin imperatorluğu ilә hәmişә
etmәkdәdir. Çin imperatorunun Hun sülh şәraitindә yaşamağa çalışırdılar vә bu
xaqanına, Sultan Sәlimin Şah İsmayıla vә barәdә aralarında andlaşma vardı. Çin
yaxud da Teymurun Bәyazidә mәktubları – imperatoru Ven-ti (e.ә.179-156-cı il) taxta
üslubu, yazı manerası vә tәhkiyә tәrzi etibarı çıxdığı zaman hunlarla sülh vә dostluq
ilә bir-birindәn nә qәdәr fәrqli, hәm dә nә müqavilәsi yenidәn imzalandı.
qәdәr oxşardır... Tarixin bu qәdәr
uzaqlığından baxanda o mәktubların hәr E.ә. 177-ci ilin may ayında Hun sәrhәd-
sәtrindә döyünәn bir ürәk, hirs-hikkә, hökm, lәrinin sağ tәrәfini qorumağa mәsul olan
әzәmәt görünür. Bir dә hәmin mәktubların şahzadә Sarı irmağın güneyindәki bölgәyә
hamısında ilk nәzәrә çarpacaq bir cәhәt gәlib düşәrgә saldı. Çin әrazisi sayılan Pei-
var – özünә inam, gücünә, qüvvәtinә ti sәrhәd bölgәsinә girәrәk әrazini taladılar,
arxayınlıq... Ancaq yüzillәr sonra o mәktubları sәrhәdi qoruyan әsgәrlәri öldürdülәr vә әsir
oxuyanlara yaşanmış tarixi aqibәtlәr bәlli götürdülәr.
olduğuna görә, bәzәn kәdәr, bәzәn tәәssüf,
bәzәn dә qürur hissi hәr şeyi üstәlәyir. Vә Bunu eşidәn Çin imperatoru Baş nazir
tarixin axarını dәyişәn kiçik bir mәktubun Kuan Yuiqә 85 minlik atlı-arabalı bir ordu
gücü qarşısında donub qalırsan. verәrәk Hunların üzәrinә yürümәyi әmr etdi.
Hun şahzadәsi Çin ordusunun gәlәcәyini
hiss edәrәk dәrhal Çin sınırından geri çıxdı.
Hadisә ilә bağlı Çin imperatorunun bir
ay sonra – e.ә.177-ci il iyun ayında verdiyi
bәyanat salnamәlәrdә belә qeydә alınmışdır:
“İmperator belə dedi:
– Biz çinlilər Hunlara özümüzü qardaş
bilərək, birimiz digərinin sərhədini keçməmək
barədə müqavilə bağlamışdıq. Buna görə
mәktublaşmaları vardı ki, lap qәdim dövrlәrdә 2015
bir tәrәf o biri tәrәfә öz sözünü rәmzlәrlә, (e. ə. 176-cı il)
tәsvirlәrlә çatdıra bilirdi. Yazının meydana Yaddaş. Tarixin axarını dәyişәn mәktublar
çıxmasıyla mәktublaşmaların önәmi birә- Hunların Çinlә qonşuluğu tarixdәn
min artdı. Dövlәt vә ölkәlәrin bir-birinә qarşı hamıya yaxşı mәlumdur. Böyük Hun
münasibәtlәrini aydınlaşdırmaq, problemlәrini imperatoru Metenin Çinә qarşı yürütdüyü
hәll etmәk sahәsindә, bir sözlә, beynәlxalq siyasәt, aralarında baş verәn tarixi hadisәlәr
әmәkdaşlıqda mәktublaşmalar o dәrәcәdә barәdә әski Çin salnamәlәrindә xeyli
әhәmiyyәtli rol oynadı ki, dünyanın ölkә vә mәlumat vә faktlar var. Bunlar yazıya alındığı
dövlәtlәrinin taleyi bir әlcә kağızdan asılı kimi, min illәrin o üzündәn ta bu günümüzә
qaldı. Diplomatik yazışmalar özüylә bәrabәr qәdәr gәlib çıxmışdır. Metenin Çin
hәm dә bir dildәn başqasına tәrcümә imperatoruyla yazışmaları, hәm tarixiliyi,
mәsәlәsini dә gündәmә gәtirdi. Bu mәnada hәm dә ulu soydaşlarımız barәdә qiymәtli
әn qәdim dövrlәrdәn bu günümüzә qәdәr informasiyaları özündә saxlaması
dövlәtlәr arasında yazışmalar, şahların, baxımından xüsusi әhәmiyyәt kәsb edir.
xaqanların mәktublaşmaları hәm o Bu mәktubların mәzmununu daha aydın
dönәmlәrin ab-havasını, hәm dә bu günә qavramaq üçün onların yazıldığı dövrә, baş
tarixin hansı mәrhәlәsindәn keçib gәldiyimizi verәn tarixi hadisәlәrә qısaca nәzәr salmaq
öyrәnmәk baxımından xüsusi әhәmiyyәt yerinә düşәr.
daşıyır. Katiblәrin әliylә yazılsa belә, hәr
şah mәktubu bütöv bir xarakteri ehtiva Hunlar Çin imperatorluğu ilә hәmişә
etmәkdәdir. Çin imperatorunun Hun sülh şәraitindә yaşamağa çalışırdılar vә bu
xaqanına, Sultan Sәlimin Şah İsmayıla vә barәdә aralarında andlaşma vardı. Çin
yaxud da Teymurun Bәyazidә mәktubları – imperatoru Ven-ti (e.ә.179-156-cı il) taxta
üslubu, yazı manerası vә tәhkiyә tәrzi etibarı çıxdığı zaman hunlarla sülh vә dostluq
ilә bir-birindәn nә qәdәr fәrqli, hәm dә nә müqavilәsi yenidәn imzalandı.
qәdәr oxşardır... Tarixin bu qәdәr
uzaqlığından baxanda o mәktubların hәr E.ә. 177-ci ilin may ayında Hun sәrhәd-
sәtrindә döyünәn bir ürәk, hirs-hikkә, hökm, lәrinin sağ tәrәfini qorumağa mәsul olan
әzәmәt görünür. Bir dә hәmin mәktubların şahzadә Sarı irmağın güneyindәki bölgәyә
hamısında ilk nәzәrә çarpacaq bir cәhәt gәlib düşәrgә saldı. Çin әrazisi sayılan Pei-
var – özünә inam, gücünә, qüvvәtinә ti sәrhәd bölgәsinә girәrәk әrazini taladılar,
arxayınlıq... Ancaq yüzillәr sonra o mәktubları sәrhәdi qoruyan әsgәrlәri öldürdülәr vә әsir
oxuyanlara yaşanmış tarixi aqibәtlәr bәlli götürdülәr.
olduğuna görә, bәzәn kәdәr, bәzәn tәәssüf,
bәzәn dә qürur hissi hәr şeyi üstәlәyir. Vә Bunu eşidәn Çin imperatoru Baş nazir
tarixin axarını dәyişәn kiçik bir mәktubun Kuan Yuiqә 85 minlik atlı-arabalı bir ordu
gücü qarşısında donub qalırsan. verәrәk Hunların üzәrinә yürümәyi әmr etdi.
Hun şahzadәsi Çin ordusunun gәlәcәyini
hiss edәrәk dәrhal Çin sınırından geri çıxdı.
Hadisә ilә bağlı Çin imperatorunun bir
ay sonra – e.ә.177-ci il iyun ayında verdiyi
bәyanat salnamәlәrdә belә qeydә alınmışdır:
“İmperator belə dedi:
– Biz çinlilər Hunlara özümüzü qardaş
bilərək, birimiz digərinin sərhədini keçməmək
barədə müqavilə bağlamışdıq. Buna görə
