Page 581 - antologiya - poeziya_175x250_Layout 1

Azәrbaycan nәsri

zәrbaycan nәsr tәfәkkürü vә ya nәsr yaradıcılığı mәdәniyyәti
ilkin mәnbәyini qәdim tarixә malik türk-Azәrbaycan epos әnәnә -
Alәrindәn alsa da, orta әsrlәrdә Şәrq-müsәlman tәhkiyә-nәql
texnologiyaları ilә xeyli zәnginlәşmiş, yeni dövrdәn isә Qәrb prozasının 5
güclü tәsiri әsasında formalaşmışdır. Azәrbaycan nәsrinin tәşәkkül tarixini,
ümumiyyәtlә, aşağıdakı qaynaqlar müәy yәn edir: yazıya alınmış dastanlar
(“Kitabi-Dәdә Qorqud”, “Aşıq Qәrib”, “Koroğlu”, “Şәhriyar”…), bu vә
ya digәr dәrәcәdә sәrbәst tәrcümәlәr (Nişatinin “Sühәdanamә”si, Füzulinin
“Hәdiqәtüs-süәda”sı, “Kәlilә vә Dimnә”…), ilk nәsr tәcrübәlәri (Füzulinin
“Şikayәtnamә”si, “Düzdü qazi”…), tarix kitabları (mәsәlәn, “Qarabağ na -
mә”lәr) vә s. Bü tün bunları “tarixәqәdәrki” әdәbi mәhsullar hesab etsәk,
professional Azәrbaycan nәsrinin tarixi XIX әsrdәn başlayır ki, onun da ilk
nümunәlәri, bir növ, eksperimental xarakter daşıyır… İsmayıl bәy Qutqaşı n -
lının fransızca yazdığı, lakin mövzusu tamamilә milli olan “Rәşid bәy vә
Sәa dәt xanım”, Mirzә Fәtәlinin “Aldanmış kәvakib” hekayәlәri bu na
misaldır… Hәmin әsәrlәri yalnız hekayә deyil, povest, hәt ta roman adlandı -
ran lar da vardır ki, bu da haqqında söhbәt ge dәn eksperimentallığın
nәticәsidir. Mübahisәli olmayan mә qam isә odur ki, yeni tipli ilk nәsr
yaradıcıları Şәrq nәsr tәfәk kürünü Qәrb model-standartlarında tәqdim
etmәyin uğurlu әsasını qoymuş olublar.
XIX әsrin sonu – XX әsrin әvvәllәri Azәrbaycan nәsrinin tarixindә ilk
böyük yüksәliş dövrü sayıla bilәr. Bu illәrdә kifa yәt qәdәr böyük sәnәt -
karlıqla (vә müxtәlif janrlarda) nәsr әsәrlәri qәlәmә alınsa da, dövrün әn
populyar janrı hekayәdir. Әlbәttә, istәr hekayәnin bir janr olaraq milli
yaradıcılıq tәcrü bәsindә tipologiyasının qәrarlaşması, istәr sә dә janr müxt ә -
lifliyinin bu vә ya digәr diferensiallıqda tәzahürü Azәrbaycan nәsrinin
inkişaf etmәsi, ciddi uğuru idi. Cәlil Mәmmәdquluzadәnin, Әb dürrәhim bәy
Haqver di yevin, Mәmmәd Sәid Ordubadinin, Süleyman Sani Axundovun,
Abdulla Şaiqin, Seyid Hüseynin, Yusif Vәzir Çәmәnzәminlinin, Tağı