Page 69 - "Xəzər"
P. 69
rhəməti içərisində olub orada – döyüşlərdə Osmanlılar öz qoşunlarını 69
cənnətdə həmişəlik qalacaqlar!”1 Avropanın göbəyindən geri çəkməsəydi, 2016
indi tarix tamam başqa bir tarix idi, indi
Mahmud bəy yenə cavab vermədi və bütün Avropa türkün əlində idi, nə ingilis Elçin. Baş
əslində, Ağanın dediyi sözəri heç eşitmədi məkri var idi, nə də firəng hiyləsi. Ondan
də – Ağanın bundan əvvəlki sözləri – sonra rusların padşahı Yekaterina Krımı
“türklər daha bir-birini qırmayacaq?” – alıb özününkü edə bilərdi? Ya da Səlimdən
Mahmud bəyin beynində ilişib, gicgah- Qara dənizin bütün Şimal sahilini alıb,
larında nəbz kimi vururdu və onun qay- Qafqaza gəlib çıxa bilərdi? Avropa krallarını
nayan gözlərini tor tuturdu. onlar özləri yox, Səfəvilər xilas etdi. Bəs
Toxtamış xan türk deyildi? Moskvanı alıb
Yaşı otuzu haqlamaqda olan Mahmud yandırdı3, sonra nə etdi? Rusları qırıb yer
bəy həyatını türkün tarixini öyrənməyə, bu üzündən silmək əvəzinə, gedib öz türkü
tarixdən ibrət dərsi almağa və bütün varlığı Əmir Teymurla müharibəyə başladı. Türk
ilə də o dərs naminə çalışmağa həsr etmişdi. tarixinin qara səhifələri birdi, ikidi, üçdü
Abşeronda böyükdən-kiçiyə hamı bu fikirdə bəyəm? – Ona görə də vəziyyət indi gəlib
idi ki, Hüseynqulu xan igidliyi və mərdliyi, belə bir məqama çatıb. Osmanlı məcbur
xeyirdə də, şərdə də hamıya hayan olmağı olub “nizami-cədid” tətbiq etsin ki, heç ol-
ilə bütün xanlıqda məşhur olan bacısı oğlunu masa qalan torpaqlar əlindən çıxmasın
özündən sonra xanlıq taxtında oturdacaq, və o torpaqlar əldən çıxsa, oralardakı
ancaq Mahmud bəy özü, nəinki gözəl taxt- türklər dünənki qullarının nökərlərinə
tac xəyallarına qapılırdı, ümumiyyətlə, heç çevriləcəklər. Qacarlar Avropadan silah-
vaxt xanlıq taxtı barədə fikirləşmirdi də, sürsat umur, çünki aqibətləri rusların
çünki onun üçün dünyadakı türklərin, ilk ağalığı ilə qurtaracaq və Mahmud bəy bir
növbədə də ədavətləri, bir-biri ilə böyük- daha fikrindən keçirdi ki, bütün bunların
kiçik müharibə və savaşları bitib-tükənməyən səbəbi türklərin bir-birindən ayrı düşməsi,
Osmanlılar ilə Qacarların birləşib, vahid bir bir-biri ilə yadlaşması və bir-biri ilə
türk dövləti yaratmaqlarından müqəddəs düşmənçilik etməsindədir.
bir amal yox idi.
Mahmud bəy üç il bundan əvvəl əqidə
Sübh qabağı o soyuq qış günü yanaşı dostu hesab etdiyi üç-dörd nəfəri başına
getdikləri Molla Müzəffər Ağanın istehzası yığıb İstanbula getmişdi – vəziyyəti başa
hədəfi düz vururdu: Çaldıran düzündə hər salmaq, Osmanlını türk birliyinə çağırmaq
iki tərəfdən tökülən qan2 kimin qanı idi? istəyirdi, istəyirdi ki, Osmanlı dövləti bu
Türklərin! Qazanan kim oldu? Avropa! birliyin başında dursun, Azərbaycanı
Osmanlı Çaldıranda Şah İsmayılı məğlub rusların əlindən xilas etmək üçün onlardan
etdi, əslində isə bütün Avropaya sahib ol- kömək umurdu, ancaq Sultan Səlim onu
maq yolunda özünü nə qədər zəiflətdi. O heç qəbul də etmədi. Bir sultan ki təmiz
300 topu ki Sultan Səlim Çaldıranda türk olmadı, bir sultanın ki anası Avropalı
Səfəvilərə tuşlamışdı, onlar bütün Avropanı kafir qızıdı4, ondan nə gözləmək olar?
dağıda bilərdi. Türk gedib Vyanaya
çıxmışdı və Səfəvilərlə Çaldırandan sonrakı
1 Гурани-Кяримдя “Али-Имран” сурясиндяки 107-ъи айя
2 1514-ъц ил август айынын 23-дя Маку шящяри йахынлыьындакы Чалдыран дцзцндя Османлы вя Сяфяви империйалары арасындакы
дюйцш нязярдя тутулур.
3 Гызыл Орда щакими Тохтамыш хан 1382-ъи илдя Москваны алараг йандырды, сонра Ямир Теймурла мцщарибяйя башлайараг
1395-ъи илдя Терек дюйцшцндя мяьлубиййятя уьрады вя бунунла да Гызыл Орданын тяняззцлц башлады.
4 Султан III Сялимин анасы Валидя-Султан Мещришащын вятяни Эенуйа Республикасы иди вя ясл ады да Агнес иди
cənnətdə həmişəlik qalacaqlar!”1 Avropanın göbəyindən geri çəkməsəydi, 2016
indi tarix tamam başqa bir tarix idi, indi
Mahmud bəy yenə cavab vermədi və bütün Avropa türkün əlində idi, nə ingilis Elçin. Baş
əslində, Ağanın dediyi sözəri heç eşitmədi məkri var idi, nə də firəng hiyləsi. Ondan
də – Ağanın bundan əvvəlki sözləri – sonra rusların padşahı Yekaterina Krımı
“türklər daha bir-birini qırmayacaq?” – alıb özününkü edə bilərdi? Ya da Səlimdən
Mahmud bəyin beynində ilişib, gicgah- Qara dənizin bütün Şimal sahilini alıb,
larında nəbz kimi vururdu və onun qay- Qafqaza gəlib çıxa bilərdi? Avropa krallarını
nayan gözlərini tor tuturdu. onlar özləri yox, Səfəvilər xilas etdi. Bəs
Toxtamış xan türk deyildi? Moskvanı alıb
Yaşı otuzu haqlamaqda olan Mahmud yandırdı3, sonra nə etdi? Rusları qırıb yer
bəy həyatını türkün tarixini öyrənməyə, bu üzündən silmək əvəzinə, gedib öz türkü
tarixdən ibrət dərsi almağa və bütün varlığı Əmir Teymurla müharibəyə başladı. Türk
ilə də o dərs naminə çalışmağa həsr etmişdi. tarixinin qara səhifələri birdi, ikidi, üçdü
Abşeronda böyükdən-kiçiyə hamı bu fikirdə bəyəm? – Ona görə də vəziyyət indi gəlib
idi ki, Hüseynqulu xan igidliyi və mərdliyi, belə bir məqama çatıb. Osmanlı məcbur
xeyirdə də, şərdə də hamıya hayan olmağı olub “nizami-cədid” tətbiq etsin ki, heç ol-
ilə bütün xanlıqda məşhur olan bacısı oğlunu masa qalan torpaqlar əlindən çıxmasın
özündən sonra xanlıq taxtında oturdacaq, və o torpaqlar əldən çıxsa, oralardakı
ancaq Mahmud bəy özü, nəinki gözəl taxt- türklər dünənki qullarının nökərlərinə
tac xəyallarına qapılırdı, ümumiyyətlə, heç çevriləcəklər. Qacarlar Avropadan silah-
vaxt xanlıq taxtı barədə fikirləşmirdi də, sürsat umur, çünki aqibətləri rusların
çünki onun üçün dünyadakı türklərin, ilk ağalığı ilə qurtaracaq və Mahmud bəy bir
növbədə də ədavətləri, bir-biri ilə böyük- daha fikrindən keçirdi ki, bütün bunların
kiçik müharibə və savaşları bitib-tükənməyən səbəbi türklərin bir-birindən ayrı düşməsi,
Osmanlılar ilə Qacarların birləşib, vahid bir bir-biri ilə yadlaşması və bir-biri ilə
türk dövləti yaratmaqlarından müqəddəs düşmənçilik etməsindədir.
bir amal yox idi.
Mahmud bəy üç il bundan əvvəl əqidə
Sübh qabağı o soyuq qış günü yanaşı dostu hesab etdiyi üç-dörd nəfəri başına
getdikləri Molla Müzəffər Ağanın istehzası yığıb İstanbula getmişdi – vəziyyəti başa
hədəfi düz vururdu: Çaldıran düzündə hər salmaq, Osmanlını türk birliyinə çağırmaq
iki tərəfdən tökülən qan2 kimin qanı idi? istəyirdi, istəyirdi ki, Osmanlı dövləti bu
Türklərin! Qazanan kim oldu? Avropa! birliyin başında dursun, Azərbaycanı
Osmanlı Çaldıranda Şah İsmayılı məğlub rusların əlindən xilas etmək üçün onlardan
etdi, əslində isə bütün Avropaya sahib ol- kömək umurdu, ancaq Sultan Səlim onu
maq yolunda özünü nə qədər zəiflətdi. O heç qəbul də etmədi. Bir sultan ki təmiz
300 topu ki Sultan Səlim Çaldıranda türk olmadı, bir sultanın ki anası Avropalı
Səfəvilərə tuşlamışdı, onlar bütün Avropanı kafir qızıdı4, ondan nə gözləmək olar?
dağıda bilərdi. Türk gedib Vyanaya
çıxmışdı və Səfəvilərlə Çaldırandan sonrakı
1 Гурани-Кяримдя “Али-Имран” сурясиндяки 107-ъи айя
2 1514-ъц ил август айынын 23-дя Маку шящяри йахынлыьындакы Чалдыран дцзцндя Османлы вя Сяфяви империйалары арасындакы
дюйцш нязярдя тутулур.
3 Гызыл Орда щакими Тохтамыш хан 1382-ъи илдя Москваны алараг йандырды, сонра Ямир Теймурла мцщарибяйя башлайараг
1395-ъи илдя Терек дюйцшцндя мяьлубиййятя уьрады вя бунунла да Гызыл Орданын тяняззцлц башлады.
4 Султан III Сялимин анасы Валидя-Султан Мещришащын вятяни Эенуйа Республикасы иди вя ясл ады да Агнес иди
